De vagevuursteeg

Napels, mei 2018

Klein land, Gaël Faye

‘In Burundi is het net als in Rwanda, weet je. Er zijn drie groepen, etnische bevolkingsgroepen heet dat. De Hutu zijn de grootste groep, ze zijn klein met een dikke neus. […] Je hebt ook de Twa, de pygmeeën. Die slaan we over, ze zijn met zo weinig dat ze niet meetellen. En dan heb je de Tutsi, zoals jullie mama. Daarvan zijn er veel minder dan de Hutu, ze zijn lang en mager met een spitse neus en je weet nooit wat er in hun hoofd omgaat.’ […]

Dus vroeg ik: ‘Is er oorlog tussen de Tutsi en de Hutu omdat ze niet hetzelfde grondgebied hebben?’

‘Nee, dat is het niet, ze hebben hetzelfde land.’

‘Eh, omdat ze niet dezelfde taal hebben, dan?’

‘Nee hoor, ze spreken dezelfde taal.’

‘Omdat ze niet dezelfde god hebben, dan?’

‘Nee hoor, ze hebben dezelfde god.’

‘Maar… waarom voeren ze dan oorlog tegen elkaar?’

‘Omdat ze niet dezelfde neus hebben.’

De jonge Gabriel, Gaby woont met zijn familie in Burundi. Zijn vader Michel is een Fransman, zijn moeder Yvonne is een Tutsi uit Rwanda. Papa is een zakenman en de familie heeft het goed. Ze wonen in een goed deel van de stad, omringt door andere expats, met bedienden om voor hen te zorgen.

Gaby geniet van de uitstapjes die de familie maakt, om vrienden in Zaire op te zoeken, of het kattenkwaad dat hij met zijn vrienden uithaalt. Hij heeft een penvriendinnetje in Frankrijk, aan wie hij toevertrouwt dat hij later graag monteur wil worden zodat hij van alles kan maken.

Maar tegelijkertijd weet hij dat niet alles zo mooi is als het lijkt. Het huwelijk van zijn ouders wordt steeds slechter en Michel en Yvonne gaan uiteindelijk uit elkaar. Gaby en zijn zusje Ana blijven bij hun vader wonen.

De bevoorrechte positie waarin zijn familie verkeert terwijl de rest van het land in armoede leeft wordt soms maar al te duidelijk en ook de politieke situatie laat zijn sporen na. Zo heeft zijn moeder heeft haar land destijds moeten ontvluchten en kan ze niet terug.

In Burundi worden er verkiezingen gehouden, maar als de partij wint die niet gesteund wordt door het leger, weet Michel al dat dit waarschijnlijk mis zal gaan. Inderdaad wordt er vervolgens een staatsgreep gepleegd en vlammen zowel in Burundi als in Rwanda de spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen op.

In Rwanda, maar ook in Burundi grijpt men de machete en worden oude rekeningen vereffend, terwijl de verschillende politieke partijen strijden om de macht en er alles aan doen om de bevolking op te hitsen.

Gaby weigert in de eerste instantie een kant te kiezen, maar zal uiteindelijk toch een keuze moeten maken waarbij hij dingen ziet die geen kind zou mogen zien en dingen doet die geen mens zou mogen doen.

Gelukkig heeft hij mevrouw Economopoulos die naast hem woont, die hem boeken leent en hem leert genieten van literatuur en hem daarmee een houvast biedt.

De stem van Gaby blijft nog lang naklinken als je dit boek uit hebt. Ik vind namelijk dat Gaël Faye hem bijzonder goed getroffen heeft. Aan de ene kant is Gaby een intelligente en nieuwgierige jongen die een heleboel begrijpt van wat er om hem heen gebeurt en aan de andere kant is hij wel nog maar een jongen van tien.

Hij doet stomme dingen met zijn vrienden en weet zich niet altijd goed te handhaven onder groepsdruk. Tegelijkertijd heeft hij humor in de manier waarop hij zijn omgeving observeert en beschrijft.

De gruwelijkheden die in deze tijd aan de orde van de dag zijn, worden sec verteld, niet met allerlei gruwelijke uitweidingen, maar genoeg om de omvang te beseffen van wat er in de jaren ’90 in Rwanda en Burundi gebeurde en de gevolgen die dit had voor de bevolking.

Ondanks de zwaarte van het onderwerp, is het een licht boek, en dat komt vooral door de hartverwarmende en authentieke hoofdpersoon, maar ook door de mooie zinnen en beschrijvingen.

Klein land is de debuutroman van Gaël Faye, die in Frankrijk en daarbuiten vooral bekend is als hip-hop artiest. Hij is zelf van Frans-Rwandese afkomst en is in de jaren ’90 naar Frankrijk gekomen. Hij heeft eerst economie gestudeerd, maar het werk bij in de financiële wereld beviel hem niet zo goed en toen heeft hij zich toegelegd op muziek maken. Hij woont nu in Kigali, de hoofdstad van Rwanda.

Ik vond Klein land een prachtig boek en ik hoop dat Gaël Faye nog meer gaat schrijven, want als je eerste roman al zo goed is, belooft dat veel voor de toekomst.

Originele Franse titel: Petit pays (2016)

Nederlandse uitgave 2017 door uitgeverij Hollands Diep

Nederlandse vertaling: Liesbeth van Nes

Bladzijdes: 206

Santa Chiara in Napels

Santa Chiara met de losstaande klokkentoren,
gezien van het Piazza Gesú

Mooie kloosters en kerken zijn er meer dan genoeg in Napels, maar een heel bijzondere vond ik de Santa Chiara.

Dit kloostercomplex voor de Clarissen werd in de 14 eeuw gebouwd in opdracht van de heersers van Napels: Robert van Anjou en zijn vrouw Sancha van Mallorca. Ze begonnen met bouwen in 1314 en in 1340 was het gebouw voltooid.

De buitenkant ziet er groot en streng uit, maar de binnenkant van de kerk is heel eenvoudig en daardoor rustgevend. Geen twintig soorten marmer voor de arme volgelingen van Clara, maar onversierde muren en vloeren. De nonnen hadden geen eigen koor bij het altaar, maar konden vanachter een muur met uitsparingen erin de Mis volgen.

Natuurlijk zijn er in de loop van de eeuwen dingen veranderd. Het gotische interieur werd meer barok en na de brand van 1943 waarbij een groot deel werd verwoest, moest de kerk weer herbouwd worden.

Binnen in de kerk zijn er verschillende graven van de vorsten van Anjou en de held uit de Tweede Wereldoorlog Salvo d'Acquisto, een lid van de Carabiniere die zichzelf opgaf bij de Nazi's om op die manier te voorkomen dat tweeentwinig burgers als vergelding zouden worden doodgeschoten.

De echte verrassing ligt echter een stukje verder, achter de grote kerk. Hier is namelijk de kloostertuin. Die tuin is aangelegd zoals in de meeste kloosters, met een kloostergang rondom een vierkante tuin.

Wat de tuin van de Santa Chiara zo bijzonder maakt, zijn de verschillende versieringen zoals de fresco's, maar vooral de zuilen en de banken gemaakt van majolica tegels. De motieven zijn zowel bloemen als mooie abstracte decoraties, maar er zijn ook wereldlijke voorstellingen te zien. Deze majolica versieringen zijn in 1742 door de architect Domenico Antonio Vaccaro ontworpen.

De tegels zijn behoorlijk kwetsbaar en op sommige plekken zijn er pogingen gedaan om de tegels een beetje bij elkaar te houden. Maar het is begrijpelijk dat je niet op de majolicabanken mag zitten, nergens mag aankomen en in sommige stukken van de tuin gewoon niet mag komen.

Er is ook een klein museum waarin je de ontwikkelingen van het klooster kunt zien, en je kunt de opgraving bezoeken. Het klooster werd namelijk gebouwd op de restanten van een Romeins badhuis en men is bezig om dit op te graven en te reconstrueren.

De tuin is een oase in de drukke stad en waar op het voorplein de jongens voetballen en er uitbundig gespeeld wordt in het speeltuintje, laat de tuin je helemaal tot rust komen. Ik kan dan ook iedereen aanraden om de Santa Chiara te bezoeken als je naar Napels gaat, ik ben er zelfs gewoon twee keer geweest omdat ik het daar zo mooi vond.

Zicht op de achterkant van de kerk vanuit de tuin 

Toegang voor tuin, museum en opgraving: 6 euro (mei 2018). Toegang tot de kerk is gratis.

Streetart

Parijs, zomer 2017

Leven met wijsheid, Jim Forest

Enige tijd geleden las ik de autobiografie van Thomas Merton, Louteringsberg (hier), die diepe indruk op me maakte. Thomas Merton vertelt hierin hoe hij er uiteindelijk toe kwam om in te treden in een Trappistenklooster.

Er zijn heel veel geschriften van en over Thomas Merton verschenen, maar tot nu toe was er geen goede Nederlandse vertaling van een biografie over hem. Maar dit is veranderd. 

Leven met wijsheid, een biografie van Thomas Merton is dit jaar eindelijk in het Nederlands vertaald, tien jaar na de oorspronkelijke Amerikaanse uitgave.

Zoals ik al zei was ik onder de indruk van Louteringsberg en ik wilde graag meer weten over de tweede periode in Mertons leven, die als monnik bij de Trappisten.

Twijfel

Ondanks zijn roeping en het vaste geloof dat dit de juiste weg voor hem was, was het leven in het klooster niet gemakkelijk voor Merton. De Trappisten geloofden in boete doen en toen Thomas Merton intrad in 1941, was het leven er zeer sober. 

Het eten was karig, nooit kwam er vlees, vis of eieren op tafel en een maaltijd bestond bijna altijd uit brood, aardappelen en fruit. Verder sliepen de monniken in een grote slaapzaal op stromatrassen en werden de dagen gevuld met zeker acht uur bidden in de kerk en verder met zware lichamelijke arbeid.

Mertons gezondheid was niet heel best en het kostte hem moeite aan dit zware regime te wennen. De stilte beviel hem wel, de Trappisten communiceerden bijna volledig in gebarentaal, maar het dicht op elkaar leven van de monniken vond hij minder prettig. 

De Abdij was namelijk veel te klein voor de hoeveelheid monniken die er woonden en het was woekeren met de ruimte. Bovendien probeerden de monniken met een boerderij de inkomsten van de Abdij aan te vullen, waardoor de dag vaak gevuld was met de herrie van tractoren en andere landbouwmachines.

Vaak dacht hij erover of hij wel op zijn plek zat en bijvoorbeeld niet moest overstappen naar de Kartuizers, waar je echt als kluizenaar kon leven.

Deze worsteling heeft hem jarenlang parten gespeeld en meerdere malen heeft hij op het punt gestaan om te vertrekken. Gelukkig had hij abten die dit begrepen en hem bijvoorbeeld toestemming gaven om op het terrein van de Abdij een ruimte in te richten waar hij zich terug kon trekken en uiteindelijk zelfs een permanente kluis, zodat hij als kluizenaar aan het klooster verbonden was.

De ergste twijfel ondervond Thomas Merton toen hij in 1966 een verpleegster ontmoette en verliefd op haar werd. Lang stond hij in tweestrijd om het klooster te verlaten en met haar te trouwen of trouw te blijven aan zijn geloften. Uiteindelijk koos hij toch voor het kloosterleven, maar hij bleef ervan overtuigd dat liefde het belangrijkste in het leven van een mens is.

 

Thomas Merton (1915-1968)

Verbinding

Ondanks de hang naar stilte, had Thomas Merton ook een publiek leven. Zijn boeken over allerlei geestelijke onderwerpen werden uitgegeven en brachten hem veel roem en lof. Merton was zeer belezen en beperkte zich niet tot religieuze onderwerpen. Hij was ervan overtuigd dat bewapening niet de juiste manier was om de vrede te bewaren, een standpunt dat hem in de Verenigde Staten aan het begin van de Koude Oorlog niet altijd vrienden opleverde.

Zijn boeken over de Vredesbeweging en andere maatschappelijke onderwerpen kwamen vaak niet door de censuur van de Orde. Thomas Merton wist dit te omzeilen door delen in tijdschriften te publiceren of als gestencilde boekjes bij een lokale uitgeverij te laten uitgeven.

Steeds meer kwam Thomas Merton tot de ontdekking dat mededogen het meest belangrijke is. Hij veroordeelde zijn eigen boeken die hij had geschreven toen hij jonger was, waaronder Louteringsberg, omdat hij achteraf vond dat hij te weinig mededogen had getoond.

Merton correspondeerde onder andere met Boris Pasternak, met verschillende filosofen, Islamitische Schriftgeleerden en Boeddhistische monniken.

Hij was een van de eersten in die tijd die een dialoog probeerde op te zetten met protestanten en voelde zich betrokken bij de Burgerrechtenbeweging. Zo had hij contact met Martin Luther King en waren er zelfs plannen voor een gezamenlijke retraite.

Laatste reis

In 1968 mocht Thomas Merton een grote reis naar Azië maken en bezocht hij onder andere India en Thailand. Hij ontmoette katholieke religieuzen en hield lezingen, maar sprak ook vol vriendschap met verschillende boeddhistische monniken. 

Zeer belangrijk voor hem was de ontmoeting met de Dalai Lama, drie dagen hielden zij lange gesprekken over de verschillen, maar vooral de overeenkomsten van Westerse en Oosterse religies in het algemeen en monniken in het bijzonder.

Thomas Mertons dood kwam onverwacht in Thailand en was het gevolg van stom ongeluk. Een heftige elektrische schok van een slechte stekker bezorgde hem een hartstilstand. Enkele uren later werd zijn lichaam in zijn hotelkamer gevonden.

Op 17 december 1968 kwam de kist met het lichaam van Thomas Merton aan bij de Adbij waar hij meer dan 20 jaar had geleefd en hij werd door zijn broeders begraven op het kerkhof van de monniken.

Tot op de dag van vandaag worden zijn vele geschriften over gebed, stilte, contemplatie en verbinding uitgegeven en gelezen door heel veel mensen.

Thomas Merton was geen heilige, niet iemand zonder fouten, maar wel iemand met een groot hart, een enorm gevoel voor humor, een brede belangstelling en een geloof in de dialoog met alle mensen. Voor hem was overal wijsheid  en liefde te vinden, bij alle soorten mensen en in alle religies. Iets dat zeker in deze tijd ook nog actueel is.

Originele Engelse titel: Living with wisdom, a life of Thomas Merton (2008)

Nederlandse uitgave 2018 door uitgeverij Damon

Nederlandse vertaling: Willy Eurlings

Bladzijdes: 291

Avant-garde in Groningen, De ploeg 1918-1928

Schip met rood zeil, Jan Altink

Honderd jaar geleden in 1918 kwamen er in Groningen een aantal kunstenaars bij elkaar, zoals Jan Altink, Hendrik Werkman, George Martens, Alida Pott, Jan Wiegers en Ekke Kleima.

Zij wilden zich afzetten tegen de gevestigde orde, kijken naar wat er in het buitenland gebeurde en schilderen op een nieuwe manier.

De aanleiding hiervoor was een grote tentoonstelling in Groningen van Groninger kunstenaars, waar zij, de nieuwe generatie niet voor uitgenodigd waren. Dit was voor hun het sein dat ze hun eigen weg moesten zoeken.

Ze noemden zichzelf De Ploeg, omdat hun doel was het land om te ploegen om het vruchtbaar te maken voor al het nieuws dat er gebeurde.

Vincent van Gogh werd als voorbeeld gezien en De Ploeg zorgde er bijvoorbeeld voor dat er een grote Van Gogh tentoonstelling in Groningen georganiseerd werd. Bovendien schilderden zij vaak in zijn stijl of gebruikten ze als eerbetoon dezelfde onderwerpkeuze.

Maar vooral de Duitse expressionisten zouden van grote invloed zijn op de ontwikkeling van deze kunstenaars. Jan Wiegers moest voor een longziekte kuren in Davos in Zwitserland en kwam daar Ludwig Kirchner tegen en de twee mannen werden vrienden.

Ludwich Kirchner en Jan Wiegers

Je ziet dan ook in de jaren '20 de stijl van de meeste kunstenaars binnen De Ploeg veranderen door de invloed van de expressionisten, maar ook andere stromingen zoals het constructivisme kwamen terug in hun werken.

In het Groninger museum is nu de tentoonstelling Avant-garde in Groningen, De Ploeg 1918-1928 die gaat over die eerste jaren en die eerste onwikkelingen. Het is een grote tentoonstelling met tien zalen vol prachtige schilderijen.

Dorpsgezicht, Ekke Kleima

Je komt binnen bij een wand vol 19e eeuwse schilderijen, om duidelijk te maken dat dit is waar men zich tegen afzette en daarna maak je de ontwikkelingen mee die De Ploeg doormaakte. Van de eerste aarzelende schreden op het nieuwe moderne pad, naar steeds abstracter werk.

Compositie landschap, Jan van der Zee

Zij wilden niet alleen het stadsleven vastleggen, maar vooral ook het Groninger landschap. Ze trokken erop uit om de velden, de boerderijen en de dieren vast te leggen.

Veldezel van Jan Altink

De rode boerderij, Jan Altink

Helemaal goed waren ze in portretten en vooral, portretten van elkaar. Het lijkt erop dat De Ploeg een groep vrienden was die constant van elkaar leerden, elkaar beïnvloeden en elkaar schilderden.

Portret van Sonja, Jan Wiegers

Jan Wiegers en Johan Dijkstra schilderen elkaar

Voerman, Hendrik Werkman

Veelzijdig waren de mensen van De Ploeg absoluut, zij tekenden, schilderden, maakten affiches en drukwerk (Hendrik Werkman was een drukker). En bij alles wat ze deden zie je hun karakteristieke stijl weer terug, hoewel ze ook allemaal hun eigen stijl hebben.

Affiche van Hendrik Werkman

Hierin valt trouwens op dat de schilderijen van Jan Altink bij mij meestal favoriet zijn. In een hele zaal vol schitterende schilderijen vind ik die van Jan Altink nog altijd even iets mooier dan die van de rest.

Stadsgezicht met zon, bij de kade, Jan Altink

Avant-garde in Groningen, De Ploeg 1918-1928 is zeer de moeite waard, door de veelheid (meer dan 250 werken), diversiteit en de schoonheid van alles wat er hangt. De tentoonstelling is nog tot 4 november 2018 te zien.

Ik heb deze tentoonstelling bezocht met Anna (dank je wel, het was weer gezellig!) en we hebben ervan genoten.

Burano

Burano, zomer 2016