Hier zijn is heerlijk, Marie Darrieussecq

Opnieuw las ik een Frans boek over een vrouwelijke kunstenaar die mij niet bekend was. Een paar weken geleden las ik Charlotte van David Foenkinkos over Charlotte Salomon, en nu Hier zijn is heerlijk van de Franse schrijfster Marie Darrieussecq. Dit laatste boek gaat over Paula Modersohn-Becker.

Er zijn grote overeenkomsten, die meteen opvallen, het zijn beide boeken van Franse schrijvers over vrouwelijke schilders uit Duitsland die alletwee een tragisch kort leven hadden.

Maar er zijn ook grote verschillen. Waar Charlotte Salomon niet los gezien kan worden van haar vreselijke familiegeschiedenis vol depressiviteit en natuurlijk de grootste gruwel van de 20e eeuw door haar dood in Auschwitz, worstelde Paula Modersohn Becker vooral met de tijd waarin ze leefde.

Paula werd geboren in 1876 in Dresden. Ze mocht tekenen en schilderen van haar ouders en ging uiteindelijk wonen in het kunstenaarsdorp Worpswede, in het noorden van Duitsland. Hier leerde ze haar beste vriendin Clara Westhoff kennen, die aan beeldhouwen deed, en allerlei andere kunstenaars. De dichter Rilke was een goede vriend van haar, maar geliefden zijn ze nooit geweest. Rilke trouwde met Clara en in 1901 zou Paula trouwen met de schilder Otto Modersohn, na de dood van zijn eerste vrouw.

En hier begon het probleem. Voor Paula was alleen het schilderen belangrijk, maar van haar ouders moest ze eerst naar een kookschool omdat ze toch niet kon trouwen zonder te kunnen koken. Bovendien:

Paua's vader drukt haar plechtig op het hart dat ze zich als getrouwde vrouw moet onderwerpen aan de wil van haar man en moet leren zichzelf te vergeten; want het is de taak van de vrouw om de harmonie binnen het echtpaar te bewaren. 

Het lijkt erop dat Paula had gedacht dat voor twee kunstenaars de regels van de maatschappij anders zouden zijn, zij wil naar Parijs en schilderen en hele dagen in haar atelier bezig zijn, en haar maaltijd doen met een kom appelmoes.

Het huwelijk lijkt ook al snel te ontsporen, Paula vertrekt zonder haar man naar Parijs en maakt hem duidelijk dat ze voorlopig geen kind van hem wil. Later komt er wel een soort verzoening, want in 1906 is ze toch zwanger van Otto en keert ze terug naar Worpswede. Enkele weken na de geboorte van haar dochter zal Paula overlijden aan een embolie. Ze is dan pas eenendertig jaar oud.

Als ik op internet op zoek ga, valt me op dat haar schilderijen vol leven zijn en rauwe energie uitstralen. Ik vind ze vaak kleurrijk en mooi. Ze schildert heel recht toe recht aan, zonder vals sentiment. Ze wordt niet voor niets een voorloper van de Duitse expressionisten genoemd. Ik vind niet alles van haar mooi, maar het  Expressionisme is dan ook niet mijn favoriete stroming binnen de schilderkunst, maar heel veel van wat ik zie, spreekt me heel erg aan.

Stilleven met goudviskom, 1906

Otto laat zich regelmatig met enige minachting over de schilderkunst van zijn vrouw uit:

Een geweldig kleurgevoel-maar een schreeuwerige, weinig harmonische manier van schilderen. [...] Ze wil vorm en kleur samenbrengen, uitgesloten dat ze daarin slaagt op de manier waarop ze het nu aanpakt. [...] Vrouwen hebben moeite om zelf iets te scheppen. 

Paula heeft echter meer kunstgeschiedenis geschreven dan Otto met zijn saaie, conventionele Noord-Duitse landschappen.

Paula was bijvoorbeeld de eerste die naakt zelfportretten maakte en helemaal de eerste die zichzelf naakt schilderde als zwangere vrouw.

Zelfportret, 1906

Ze is ook bekend om haar portretten van vrouwen die voor het eerst afgebeeld werden zoals vrouwen zijn, zonder de filter van de mannelijke blik, zonder oordeel.

Het is echter deze nieuwigheid waardoor de nazi's haar werken later als Entartet beschouwen (ontaard) en haar werk verbieden, iets waar je als kunstenaar alleen maar trots op kunt zijn.

Paula heeft een eigen museum in Bremen en haar werk is in Duitsland in ieder geval bekend en wordt het gewaardeerd om de nieuwe wegen die zij al insloeg voor het echt mode was.

Marie Darrieussecq heeft met Hier zijn is heerlijk een heel bijzondere biografie afgeleverd, die leest als een roman en put uit de brieven, dagboeken en andere bronnen die er voorhanden zijn. Deze bijzondere kunstenares wordt in heel helder en licht taalgebruik beschreven en door de soberheid komt Paula je heel erg nabij.

Je gunt het Paula dat ze in een andere tijd geboren was, zodat ze meer zichzelf had kunnen zijn, maar helaas kun je de geschiedenis niet veranderen. Het enige dat we kunnen doen is haar de waardering geven die ze nooit heeft gehad en dat is precies wat dit boek doet.

Oorspronkelijke Franse titel: Être ici est une splendeur (2016)
Nederlandse uitgave 2017 door uitgeverij De Arbeiderspers
Nederlandse vertaling: Mirjam de Veh
Bladzijdes: 151