Het fortuin van de Rougons, Emile Zola

Emile Zola is één van de bekendste 19^e eeuwse Franse schrijvers en staat bekend als hét voorbeeld van een schrijver uit de naturalistische stroming.

Dit is een stroming die in de tweede helft van de 19^e eeuw voortkwam uit het realisme. Het was een moderne stroming, die duidelijk zich afzette tegen de romantiek uit de periode ervoor. Binnen het naturalisme geen verheven idealen, maar aandacht voor het rauwe leven van de alledaagse mensen en de armen, in lijn met die sociale kwestie die toen overal speelde.

Emile Zola wilde met een serie boeken over één familie laten zien hoe de politieke, sociale en economische omstandigheden verschilden voor elke groep binnen de familie verschilden. Daarbij legde hij vooral sterk de nadruk op de erfelijke natuur van mensen, die bepaalde hoe zij reageren op de situaties waar het leven hen in plaatst.

In dit eerste boek van de serie, Het fortuin van de Rougons, krijgen we een inkijkje in de familieverhoudingen en worden alvast verschillende mensen geïntroduceerd die later in de serie een eigen uitgewerkt verhaal krijgen. Het is daarom fijn dat er een stamboom voorin staat, want die heb je nodig in dit deel waarin veel mensen genoemd worden.

Rougons en Macquarts

Het verhaal begint in het kleine stadje Plassans in het zuiden van Frankrijk. Het was een stadje waarin de wijken verdeeld waren in een adellijke wijk, de wijk voor de burgerij en de wijk waar de arbeiders en armen woonden.

De familiegeschiedenis start bij Adelaide, een jonge vrouw van lage adel, die trouwde met de boer Rougon en met hem één legitieme zoon kreeg, Pierre Rougon.

Adelaide had echter weinig morele, fysieke of spirituele kracht en stortte zich meteen na de dood van haar man in een affaire met de verlopen smokkelaar Macquart, waar nog twee kinderen uit voort kwamen. Ursele trouwde met eerzame arbeider Mouret, maar haar broer Antoine vertegenwoordigde al het slechte in de mens. Deze tak van de familie werd geregeerd door alcoholisme, mishandeling, verdorvenheid en zwakzinnigheid.

De Rougons, die centraal staan in dit eerste deel, werden juist gekenmerkt door gekonkel, hypocrisie, schraperigheid en de zucht naar macht. De Rougons wilden vooruit, wilden zich naar boven werken en dit lukte ook.

Pierre en zijn vrouw Félicité stuurden hun drie zoons uit studeren en wisten handig gebruik te maken van de politieke situatie. Zij wisten de juiste kant te kiezen tijdens de staatsgreep van 1851 om op die manier hun positie in Plassans zeker te stellen en zelfs te verbeteren. Dat ze daarbij moesten konkelen, hun ziel verkochten en familieleden in de grond trapten, is niet belangrijk.

Keizer Napoleon III

Politieke achtergrond

Het is het is wel handig om iets te weten van de politieke achtergrond in Frankrijk in de 19^e eeuw, want die was niet echt stabiel te noemen. Er waren een flink aantal regeringswisselingen en zelfs wisselingen van staatsvorm.

Na de nederlaag van Napoleon kwamen de Bourbons weer aan de macht en werd de monarchie hersteld. De twee broers van Lodewijk XVI, Lodewijk XVIII en Karel X, namen de troon over van 1814 tot 1830.

In 1830 was er een revolutie, waarna de familietak van Orléans op de troon kwam, die afstamde van Lodewijk XIV. Koning Lodewijk Filips regeerde 18 jaar, maar bij de revolutie van 1848 werd Frankrijk opnieuw een republiek. Het was de neef van Napoleon, Lodewijk Napoleon, die in deze Tweede Republiek  president werd. Hij had echter andere ambities en wilde zijn regering verlengen buiten de presidentiële termijn om. Hij plande een staatsgreep om keizer te worden.

Er waren op dat moment verschillende groepen die streden om de macht en elk hun eigen aanhang hadden. Je had de Bonapartisten (voor een nieuwe keizer Napoleon), de Republikeinen (wilden de Republiek behouden), de Orléanisten (terug naar koning Lodewijk Filips) en de legitimisten/aanhangers van Bourbons, die een kleinzoon van Karel X op de troon wilden hebben.

In 1851 wonnen echter de Bonapartisten en werd voormalig president Lodewijk Napoleon nu keizer Napoleon III. Ondanks dapper verzet van de Republikeinen, was de staatsgreep van Lodewijk Napoleon gelukt. Zijn regeringsperiode werd het Tweede Keizerrijk genoemd en zou tot 1870 duren en pas met de Frans-Duitse oorlog ten onder gaan.

Het Tweede Keizerrijk zette aan de ene kant Frankrijk op de politieke kaart van Europa en de wereld, maar kenmerkte zich ook door decadentie en machtsmisbruik.

Emile Zola wist dat het slecht zou aflopen met het Tweede Keizerrijk, want hij begon zijn serie in 1870. Dit kleurt waarschijnlijk zijn vrij pessimistische kijk op de situaties en de levens van de families die hij beschrijft. Het loopt met bijna niemand goed af.

De Rougons en de Macquarts staan aan verschillende kanten in het politieke conflict van 1851, maar kiezen hun kant uit opportunisme. De Rougons kiezen pas definitief voor de keizer als bekend is dat hij gewonnen heeft en Macquart steunt de Republikeinse zaak omdat hij iedereen ermee kan stangen. De enige die oprecht gelooft in het ideaal van de Republiek, maar met wie het dan ook slecht afloopt, is de jonge Sylvère Mouret.

Emile Zola

Verboden boeken

De boeken van Zola werden niet door iedereen goed ontvangen en waren in sommige kringen niet te krijgen. Ze waren namelijk beland op de Index van Verboden Boeken van de Rooms Katholieke Kerk. Het doel van de Index was om gelovigen af te schermen voor boeken waarin ketterse ideeën stonden, maar ook voor boeken waar het moreel verval al te expliciet aan bod kwam.

Het naturalisme wil de realistische onderkant van de samenleving laten zien, en stopt niet bij de arbeiders en de armen, maar beschrijft ook zaken als prostitutie en buitenechtelijke verhoudingen.

Dit is terug te vinden bij Zola, in zijn boeken komen schokkend, liederlijk gedrag en bijvoorbeeld buitenechtelijke kinderen vrijuit aan bod.

Bovendien is het duidelijk dat de meeste van zijn personages weinig tot geen moreel besef hadden, of beschikten over de wil of mogelijkheid om zich in geestelijk en moreel opzicht te verbeteren. Zijn personages werden geregeerd door hun natuur, zonder hier invloed op uit te kunnen oefenen.

Dit idee gaat volledig in tegen de leer van de Kerk waarin verlossing juist wél mogelijk is. Vanuit dat oogpunt begrijp ik dat in die tijd zijn boeken op de Index zijn geplaatst.

Nieuwe Nederlandse uitgave

De serie over de families Rougon en Macquart bevat twintig titels, die allemaal opnieuw worden uitgegeven. Volgens mij is dit nog niet gebeurd in Nederland en zijn er alleen losse delen vertaald, maar nu komen alle twintig titels aan de beurt.

Martine F. Delfos maakt de nieuwe vertaling en ik vind het fijn dat die dicht bij het origineel blijft, zonder afbreuk te doen aan de leesbaarheid. De eerste drie delen zijn al uitgegeven en het is de bedoeling dat in de komende jaren de andere delen volgen.

Ik ben van plan om de hele serie te lezen. Er zullen ongetwijfeld delen bij zijn die ik minder mooi of interessant vind, maar ik vond in dit eerste deel al veel waardoor ik  benieuwd ben naar de lotgevallen die nog gaan komen.

Het verhaal wordt met vaart verteld en de personages worden met brede, levendige streken neergezet. Subtiel is misschien het niet, want de personages zijn erg zwart-wit, maar je blijft wel geboeid! Ook het tijdsbeeld is erg interessant, hoe zag Frankrijk er in die tijd uit, wat gebeurde er en wat voor gevolgen had dit voor de mensen?

Deel twee en drie zullen in de komende tijd gelezen en besproken worden, en als het goed is, heb ik nog heel wat om naar uit te kijken.

Wil je meer weten over de nieuwe Nederlandse uitgave, kijk dan HIER op de speciaal gemaakte site van de uitgever over dit project.

Anna van Anna's leesreis heeft al eerder een inleiding over Zola geschreven HIER en een bespreking van deel I gemaakt HIER

Originele Franse titel: La fortune des Rougons (1871)

Deze Nederlandse uitgave 2020 door uitgeverij SWP

Nederlandse vertaling: Martine F. Delfos

Bladzijdes: 268