De huurster van Wildfell Hall, Anne Bronte

Het jaar nadat Agnes Grey was uitgegeven en een succes was, publiceerde Anne Brontë haar tweede roman in 1848. The tentant of Wildfell Hall. Dit boek was weer van een compleet ander karakter dan haar vorige roman en deed veel stof opwaaien. Tegenwoordig wordt het gezien als het begin van het feminisme, maar in 1848 was het een schokkend werk. 

Let op, ik verklap in deze bespreking enkele verhaallijnen, dus als je die niet wil weten, moet je niet verder lezen. 

De huurster van Wildfell Hall

In een klein dorp komt een jonge vrouw te wonen. Ze huurt het landgoed Wildfell Hall en woont hier met haar zoontje en één dienstbode. Mevrouw Graham is weduwe, en de tongen van het dorp raken niet snel over haar uitgepraat. Mevrouw Graham is namelijk niet erg gesteld op gezelschap, heeft een duidelijke mening, verdient de kost door schilderijen te verkopen en wil per se niet dat haar jonge kind in aanraking komt verdorvenheden als alcohol. 

Het dorp spreekt er schande van; wat moet zo'n jonge vrouw alleen en waarom is ze niet een beetje inschikkelijker? Bovendien waarom is ze zo overdreven over haar kind?  Een jongen moet toch ervaringen opdoen en loskomen van zijn moeder. Zoals zij bezig is, is het beslist onnatuurlijk en ongezond, vindt het dorp. 

Gilbert Markham is een jonge herenboer en nog ongetrouwd. Zijn moeder ziet hem naar de ogen en hij denkt erover te trouwen met de dochter van de dominee, Eliza. Als mevrouw Graham in het dorp komt, is hij niet echt van haar gecharmeerd, maar als hij haar beter leert kennen, wordt hij verliefd op haar. Gilbert gelooft dan ook niks van de slechte praatjes die steeds meer over haar rondgaan. Zijn jaloezie krijgt echter de overhand als hij denkt dat er meer is tussen mevrouw Graham en landheer Lawrence, van wie ze Wilfdell Hall huurt.

Om Gilbert uit te leggen wie ze is en waarom ze op Wildfell Hall bivakkeert, geeft Helen Graham hem haar dagboek en als hij dit leest, begrijpt hij eindelijk de situatie. 

Helen was een naïeve jonge vrouw toen ze Artur Huntington tegenkwam die haar het hof maakte. Hij stak gunstig af tegen haar andere bewonderaars omdat hij jong en charmant was, en Helen geloofde dat ze zijn slechte eigenschappen kon verhelpen door haar liefde en oprechte vroomheid. 

Arthur Huntington had echter een groep losbandige vrienden en voor hem was er geen groter genoegen dan zich in hun gezelschap over te geven aan drank en laudanum en geld te verspillen aan gokken, in het gezelschap van even losbandige dames. Het huwelijk met Helen was dan ook al snel een ramp en Helen was zeer ongelukkig. Haar man verliet hun landgoed regelmatig om lange tijd in Londen de beest uit te hangen en als hij thuis kwam, nam hij vaak zijn vreselijke vrienden mee. Bovendien had hij een affaire met Lady Lowborough, die hij ook thuis uitnodigde. 

Voor zichzelf kon Helen de situatie wel verdragen, maar toen hun zoontje Arthur geboren werd, was de situatie anders. Haar man zag in het kind een nieuwe mogelijkheid om haar te kwellen, hij leerde het kind drinken, zijn moeder beledigen en smerige dingen zeggen. Helen begreep dat ze niet werkeloos kon toezien en besloot weg te lopen van haar man, een daad die in die tijd in Engeland ongehoord was. 

Anne Bronte, door haar zus
Charlotte getekend in 1834

Vrouwenrechten begin 19e eeuw 

Rond 1820 hadden vrouwen in Engeland (of waar dan ook) weinig rechten. Als getrouwde vrouw had een echtgenoot recht op al bezittingen van zijn vrouw, ook de bezittingen die ze had meegekregen bij haar huwelijk. 

Pas in 1870 zou de Engelse wet veranderen en kon een vrouw de bezittingen die ze had vóór haar huwelijk zelf beheren, ook als ze trouwde. Maar vóór 1870 was alles eigendom van haar echtgenoot, zelfs de kleding die ze droeg of de pen waarmee ze haar brieven schreef. Ook de kinderen vielen onder het gezag van hun vader en bij een eventuele verlating of echtscheiding had de moeder geen enkel recht op hen. De kans was groot dat ze hen nooit meer mocht zien. 

Echtscheiding voor gewone mensen bestond eigenlijk nog niet In enkele gevallen kon het parlement hier een individuele uitspraak over doen, maar dit was alleen voor de zeer rijken, en alleen een slechte behandeling door een echtgenoot was nooit voldoende voor een echtscheiding. Een man kon een echtscheiding aanvragen als zijn vrouw overspel pleegde. 

En slechte behandeling was voor vrouwen bovendien niet gemakkelijk te bewijzen omdat de meeste mensen ervan overtuigd waren dat een man het recht had om zijn vrouw terecht te wijzen, of op haar plaats te zetten. Dat daarbij klappen konden vallen, was niet onredelijk. 

Een vrouw had ook niet het recht om seks te weigeren, pas in 1991 werd in Engeland (en ook pas in Nederland!) de wet veranderd en kwam verkrachting binnen het huwelijk in het strafrecht. Daarvoor werd dat gezien als een onzinnig concept, omdat een echtgenoot zijn vrouw niet kon verkrachten, hij was immers met haar getrouwd en had dus recht op seks. 

De gebruikelijke visie van mensen in die tijd op het huwelijk wordt in het boek uitgesproken door mevrouw Markham, de moeder van Gilbert, als zij zegt dat mannen in het huwelijk de plicht hebben om zichzelf te plezieren en dat vrouwen de plicht hebben om hun echtgenoot te plezieren. 

Kortom, voor vrouwen waren er weinig mogelijkheden om zich aan een slecht huwelijk te onttrekken of een echtgenoot die hen mishandelde te ontvluchten. 

De titelpagina in 1848

Reactie op het boek

En dat is precies de reden dat De huurster van Wildfell Hall insloeg als een bom. Helen Graham is namelijk een vrouw die alle conventies negeerde en opkwam voor haar eigen rechten, of de maatschappij het nu met haar eens was of niet. Ze weigert zelfs haar echtgenoot de toegang tot haar slaapkamer, als ze erachter komt dat hij een affaire heeft met een andere vrouw. Dit was ongehoord, maar Helen doet het. 

Bovendien weigert ze een deel van de schuld op zich te nemen die de maatschappij aan vrouwen oplegde voor een slecht huwelijk. Als zij maar liever, of minder deemoedig, of begripvoller was geweest, dan was het nooit zover gekomen. Maar voor Helen gaat dit niet op, zij legt de schuld neer waar die hoort, bij de dader. 

Als zij wegloopt en schildersspullen meeneemt om in haar brood te kunnen voorzien, steelt ze van haar echtgenoot, tenslotte neemt ze zijn bezit mee. Zichzelf, zijn kind en dit soort spullen zijn zaken waar ze geen recht op had zonder zijn toestemming. 

Tot slot stelt Helen Graham de hypocrisie aan de kaak, waarbij meisjes tegen alles beschermd moeten worden en dus onwetend de wereld ingaan, en jongens geen strobreed in de weg gelegd wordt, zodat zij zich aan alle kanten kunnen uitleven, ook in het slechte. 

Door dit soort thema's aan te kaarten, en niet bepaald te verbloemen, werd ook dit boek door veel critici gezien als een grof boek, hoewel minder rauw dan Wuthering heights! Toch had een behoorlijk succes toen het uitkwam, men wilde dit nieuwe, opzienbarende boek wel graag lezen. En velen vonden het toch ook een dapper boek, dat de gevaren van alcoholmisbruik goed liet zien. Die gevaren kende Anne Brontë maar al te goed, ze zag ze dagelijks in haar geliefde broer Bramwell die zichzelf langzaam maar zeker naar de ondergang zoop. 

Toch is The tenant of Wildfell Hall een beetje in de vergetelheid geraakt en dit komt vooral omdat Charlotte een herdruk tegenhield na de dood van Anne. De redenen hiervoor zijn onduidelijk, er wordt gespeculeerd dat Charlotte misschien jaloers was op dit formidabele boek van haar jongere zus, of misschien schaamde ze zich een beetje voor het onderwerp. Ik denk echter dat dit niet het geval was, Charlotte schuwde controversiële onderwerpen zelf ook niet bepaald en ze was trots op haar zussen. Het kan echter wel zo zijn dat ze vreesde voor de reputatie van Anne door dit boek en dat ze het daarom geen goed idee vond om het te laten herdrukken. 

Hoe dan ook, tegenwoordig wordt weer gezien hoe belangrijk het boek is geweest om het lot van vrouwen te laten zien en er wordt zelfs wel gezegd dat het feminisme werd geboren op het moment dat Helen de deur van haar slaapkamer dichtgooide voor haar echtgenoot! Geen geringe lof. 

Conclusie

Is De huurster van Wildfell Hall een perfect boek? Nee, dat is het niet. Er komen teveel mensen in voor (wiens namen allemaal op elkaar lijken) en de constructie is ingewikkeld. Gilbert schrijft brieven naar zijn zwager over de komst van mevrouw Graham naar zijn dorp zo'n twintig jaar eerder en daartussen zit het dagboek van Helen dat nog weer enkele jaren daarvoor geschreven is. Omdat er dus geen directe actie is, maar alles achteraf wordt verteld, wordt er een afstand gecreëerd. Bovendien vind ik het zelf altijd een beetje ongeloofwaardig dat mensen complete conversaties in brieven en dagboeken weergeven. 

Maar over het algemeen is er vaart in het boek en weet het de aandacht vast te houden door de eerlijke manier van schrijven die er geen doekjes omwindt. Bovendien ben je je er als lezer van bewust hoe baanbrekend dit boek in zijn eigen tijd was, en hoeveel er gelukkig veranderd is. 

Helen is een fijne hoofdpersoon en je kunt haar standvastigheid alleen maar bewonderen, hoewel ook zij haar momenten van twijfel kent. Maar dat maakt haar juist levensechter. Gilbert heeft ook zo zijn fouten, hij is nukkig en snel op zijn teentjes getrapt en hij wil zijn zin doordrijven. Gelukkig heeft hij meer goede eigenschappen die je toch voor hem innemen en hij bezit in ieder geval geen van de fouten die Arthur Huntington in overvloed had. 

Anne Brontë overleed in 1849, nog geen dertig jaar oud. Het is jammer te bedenken welke formidabele romans we nog zijn misgelopen door haar veel te vroege dood, want de twee die ze heeft geschreven zijn elk op hun eigen manier ongelofelijk mooi en goed. 

Originele titel: The tenant of Wildfell Hall (1848)

Deze Nederlandse uitgave 2006 door uitgeverij Rainbow pocket

Nederlandse vertaling: Elke Meiborg

Bladzijdes: 509