Kijk wat ik gedaan heb, Sarah Schmidt

Lizzie Borden took an axe

And gave her mother forty wax

When she saw what she had done

She gave her father forty-one

Sommige misdaden zijn lang geleden gepleegd, maar spreken nog altijd tot de verbeelding. Vooral Amerikanen houden graag de herinnering aan hun misdadigers levend. Of het nu gaat om Al Capone, Billy the Kid of Lizzie Borden. 

Over deze laatste jongedame zijn meerdere boeken en romans geschreven en ze is het onderwerp van kinderversjes, films en series. Zo heb ik me laatst bijzonder vermaakt met de pulp-serie The Lizzie Borden chronicles, waarin Christina Ricci als Lizzie Borden zonder pardon buren en familieleden om zeep helpt.

Lizzie Borden werd in 1860 geboren in het stadje Fall River, als de derde dochter van Andrew en Sarah Borden. Haar oudere zus Emma was negen jaar ouder dan Lizzie. Er had nog een dochter tussen gezeten, maar dat meisje was al snel overleden. Drie jaar na de geboorte van Lizzie stierf ook Sarah en twee jaar later in 1865 trouwde Andrew met Abby.

Op 4 augustus 1892 worden Andrew en Abby met bijlslagen om het leven gebracht. Lizzie was de enige die thuis was en zij werd enkele dagen later gearresteerd op verdenking van moord.

Het proces begon in 1893 en duurde maar twee weken, waarna Lizzie werd vrijgesproken. De belangrijkste reden was dat de juryleden het zich niet konden voorstellen dat een vrouw dergelijke gruwelijke misdaden kon begaan.

Zoals ik zei, zijn er verschillende boeken over Lizzie Borden geschreven, waarin allerlei theorieën worden geopperd.

Was Lizzie schuldig, of de meid Bridget die ruzie had met mevrouw Borden, was de enge oom John die toevallig de dag ervoor op bezoek was gekomen de schuldige of had Emma er iets mee te maken die weliswaar bij een vriendin logeerde, maar gemakkelijk heen en weer had kunnen wippen?

Of was er al die tijd een vreemde de dader geweest die ongemerkt het huis in en uit was geslopen?

In Kijk wat ik gedaan heb probeert Sarah Schmidt niet met nieuwe theorieën te komen, maar weet ze heel knap de verschillende versies in het verhaal in te brengen, met alle mogelijkheden die erbij horen. Je hebt wel een vermoeden en uiteindelijk wordt dit bevestigd, maar dit is heel knap en subtiel gedaan.

Het verhaal wordt verteld vanuit vier gezichtspunten; Lizzie en Emma komen aan het woord, de meid Bridget en een vreemdeling die door enge oom John was ingehuurd. Deze vier verhalen kronkelen om elkaar heen in het verhalen van de gebeurtenissen van drie en vier augustus, waarbij langzaam de gruwelijke puzzel duidelijk wordt.

Kijk wat ik gedaan heb is een claustrofobisch boek, over een claustrofobisch gezin.

De gezinsverhoudingen bij de Bordens waren niet heel prettig. Andrew Borden was een gierigaard die weigerde naar een beter deel van de stad te verhuizen, hoewel het leven daar wel prettiger was.

Abby was ongelukkig omdat haar huwelijk haar niet had gebracht wat ze had gehoopt, zo weigerden haar stiefdochters haar moeder te noemen, maar spraken ze consequent over haar als ‘mevrouw Borden’.

Emma en Lizzie zaten gevangen in een  enge symbiotische relatie waarbij ze niet met elkaar en niet zonder elkaar konden. Ze vormden samen één front tegen vader en mevrouw Borden, maar tegelijkertijd proberen ze elkaar de loef af te steken. Lizzie is daarbij meesteres van de manipulatie en weet meestal met haar gedram en driftbuien haar zin door te drijven.

Sarah Schmidt weet de lijfelijke nabijheid van deze vier mensen, of vijf als je Bridget meetelt, zo te beschrijven dat je er zelf bijna benauwd van wordt. De luchtjes die je van elkaar ruikt, (zeker in een warme zomermaand en er geen stromend water is), de vieze adem die je van iemand ruikt en de smaak die je niet uit je mond weg krijgt.

Haar taalgebruik is mooi en beeldend, en gebruikt sommige woorden op een andere manier, waarbij het taalgebruik prachtig het verhaal ondersteunt. Je moet hier wel even aan wennen, maar na een paar bladzijden zit je erin en neemt de taal je juist verder mee het verhaal in. (hulde hierbij aan de vertalers!)

Mijn hart klopte nachtmerries, kataklop, kataklop, toen ik weer naar vader keek en het bloed langs zijn nek omlaag zag rivieren en in het stof van zijn pak zag verdwijnen.

Hoewel Lizzie officieel was vrijgesproken, waren er maar al te veel mensen in Fall River die in haar schuld bleven geloven. Emma en Lizzie bleven tot 1905 onafscheidelijk bij elkaar wonen, tot een niet bekende gebeurtenis ervoor zorgde dat Emma het huis verliet en de zussen elkaar nooit meer spraken. Ze overleden beiden in 1927, slechts tien dagen na elkaar.

Kijk wat ik gedaan heb is een originele roman die een bijzonder licht laat schijnen op de bekende moordzaak van Lizzie Borden en dat is een behoorlijke prestatie als je in ogenschouw neemt wat er al allemaal over geschreven is.

Originele titel: See what I have done (2017)

Nederlandse uitgave: Overamstel uitgevers (2017)

Nederlandse vertaling: Lucie Schaap en Maaike Bijnsdorp

Bladzijdes: 324