Afghanistan, een kort historisch overzicht

In de afgelopen dagen is Afghanistan veel in het nieuws geweest en we hebben allemaal de hartbrekende beelden gezien van de mensen die willen vluchten, de chaos op het vliegveld enzovoort.

Maar wat is hier aan de hand en hoe is dit zo gekomen? In dit artikel wil ik een kort historisch overzicht geven. Ik probeer de ingewikkelde geschiedenis van Afghanistan zo duidelijk mogelijk te maken, maar zal daarbij noodgedwongen heel veel dingen moeten overslaan en zaken onvermeld laten, anders zien we door de hoeveelheid namen en begrippen en gebeurtenissen de rode lijn niet meer. 

Mocht ik echter feitelijke onjuistheden vertellen, laat het me weten, dan kan ik dit corrigeren.

Vroege geschiedenis

Afghanistan is een bergachtig land, dat ligt tussen het huidige Iran en Pakistan, met landen zoals Turkmenistan in het noorden. Rusland, India en China liggen als grootmachten ook in de buurt. De bergachtigheid zorgt ervoor dat het land lastig te veroveren is en de Afghanen hebben al meerdere volkeren voorbij zien trekken in de afgelopen eeuwen. Veroveren lukte echter noch Alexander de Grote, noch de Britten in de 19^e eeuw.

De Afghanen vormen geen homogene groep, maar er zijn verschillende stammen, waarvan de Pathanen de bekendste zijn. De stamcultuur en de Pashtunwali (de erecode van de Pathanen) dateren al van de vroegste geschiedenis. Familie en eer zijn hierin heel erg belangrijk.

De 20^e eeuw

In de 20^e eeuw was het onrustig in Afghanistan. Er waren meerdere regeringswisselingen en staatsgrepen. Verschillende regeringen wilden hervormingen doorvoeren, maar vaak moesten die weer worden teruggedraaid omdat het conservatieve deel van de bevolking hier niet achter stond.

Het doorvoeren van een centrale regering waar iedereen naar luisterde bleef lastig. Er bleef een kloof tussen de steden waarin moderniseringen waren doorgevoerd en het platteland waar dit niet gebeurde en men op de oude, traditionele manier door bleef gaan. Loyaliteit aan de stam en de familie bleken belangrijker dan aan de regering in de verre hoofdstad Kaboel.

Economisch moesten er halverwege de 20^e eeuw moderniseringen worden doorgevoerd. In de jaren vijftig werd hiervoor door de Afghaanse regering onder leiding van premier Daoud, toenadering gezocht tot de Sovjet-Unie, op dat moment het machtigste land in de regio.

Wegen werden aangelegd en de economie verbeterde. Door deze toenemende welvaart had de regering behoorlijk wat aanhang en dit zorgde ervoor dat zij nu echt vaart konden zetten achter het doorvoeren van hervormingen. Zo hoefden vrouwen niet langer gesluierd te zijn en konden meisjes studeren. Lang duurde dit niet, want enkele jaren later werd Daoud afgezet. De politiek in Afghanistan raakte versplinterd, doordat er zowel aan de linker- als aan de rechterkant extremen werden gezocht.

De Russische invasie (1979-1989)

Daoud kwam echter terug in 1973, met de zoveelste staatsgreep, die hij kon uitvoeren met behulp van de communisten. Hoewel hij een behoorlijk links programma had en optrad tegen de moslim-fundamentalisten, was hij overduidelijk niet van plan om aan de leiband van Moskou te lopen. Toen hij eenmaal de macht had, kregen ook de communisten van hem geen enkele ruimte meer.

In 1978 hadden de communisten er genoeg van en zij pleegden een staatsgreep, waarbij Daoud en zijn familie werden vermoord.

Deze nieuwe regering was echter niet in staat om het land onder controle te krijgen en Moskou besloot om in 1979 in te grijpen. Het leger van de Sovjet Unie viel Afghanistan binnen. Dit was het begin van een slepende oorlog, die tien jaar zou duren en bitter weinig resultaat zou hebben. In 1989 trok de SU zich definitief terug, met de staart tussen de benen.

De tegenstanders van de Russen waren de Mujahedien, oftewel de strijders. Dit waren fundamentalistische moslims die zich verzetten tegen de communisten. Gedreven door ideologie en religie waren zij een geduchte tegenstander, die bijna niet te verslaan viel. Bovendien kregen de Mujahedien steun van de Verenigde Staten, in de vorm van wapens en geld.

Wat we hier zien is dat de bemoeienis met Afghanistan door zowel de Sovjet Unie en de Verenigde Staten past binnen de Koude Oorlog, waarbij beide landen proberen om zoveel mogelijk invloed uit te oefenen. Het belang van het land waar het om gaat, is altijd ondergeschikt aan het Russische of Amerikaanse belang.

 

Burgeroorlog

Nadat de Russen in 1989 het land hadden verlaten, was het duidelijk dat de regering die achterbleef niet het hele land onder controle had, maar alleen de steden. Op het platteland waren vooral de Mujadien vertegenwoordigd, die zich nu tegen elkaar keerden. De Mujahedien hadden al nooit een georganiseerde eenheid gevormd, het waren losse strijdgroepjes die een gemeenschappelijke vijand hadden gehad.

In het noorden ontstond de Noordelijke alliantie en in het zuiden kreeg je de Taliban. Deze laatste groep bestond voornamelijk uit de jonge mannen die tijdens de Russische invasie in Pakistan waren geweest en op de strenge koranscholen daar hadden gezeten. (Talib= religieuze student) Zij vermengden de meest extreme vorm van de Islam met de al-oude ideeën van de Pashtunwali en dan krijg je een mix die vrij slecht uitpakt voor iedereen die niet tot de Taliban behoort.

Pakistan steunde de Taliban en in 1996 wisten de Talibanstrijders een groot deel van Afghanistan in handen te krijgen, en zelfs Kaboel.  

Zij riepen het emiraat Afghanistan uit en de Islamitische wet werd uiterst streng gehanteerd. De eeuwenoude Boedhabeelden in Afghanistan werden opgeblazen, muziek en andere frivoliteiten werden verboden, en de rechten van vrouwen en meisjes werden drastisch ingeperkt. Vrouwen mochten alleen nog volledig gesluierd over straat, en alleen onder begeleiding van een mannelijk familielid. Geen onderwijs meer voor meisjes en ook geen medische zorg. Vrouwen konden immers geen arts meer zijn en een vrouw kon niet behandeld worden door een mannelijke arts.

Vanaf 2001

In 2001 werd de aanslag op de Twin Towers uitgevoerd door Al Quaida. Afghanistan had hier geen rol in, maar de Taliban en Al Quaida stonden wel met elkaar op vriendschappelijke voet. Zo waren er uitvalsbases van Al Quaida in Afghanistan en zou Osama bin Laden er een schuilplek hebben. De Verenigde Staten eisten zijn uitlevering, maar de Taliban wilde dit alleen doen op hun eigen voorwaarden. De VS en Groot Brittannië vielen vervolgens Afghanistan binnen.

De Taliban werd verslagen en er kwam een nieuwe regering die met steun van de VS Afghanistan zou moeten regeren. Het probleem was echter dat er geen rekening werd gehouden met het feit dat een centrale regering het altijd moeilijk had gehad en dat een regering die gesteund werd door de VS ook niet op veel sympathie kon rekenen. Buiten de grote steden en in de regio’s op het platteland gingen bestuurders hun eigen gang. (er wordt als het goed is een patroon zichtbaar...)

En de Taliban was natuurlijk ook niet helemaal verslagen. Ze bleven actief in grote delen van Afghanistan en bleven mensen trainen, vaak met de hulp van Pakistan. Ze hielden zich echter vrij rustig en gingen meestal grote confrontaties uit de weg, hoewel er schermutselingen bleven plaatsvinden, met doden en gewonden aan beide kanten.

Ondertussen stuurden de VS steeds meer troepen die kant op en werden er militaire bases aangelegd. Ook andere landen hadden zich in het conflict gemengd en steeds meer militairen uit verschillende landen gingen richting Afghanistan.

Na 2012 veranderde de missie. Het idee was dat Afghanistan geholpen moest worden om zichzelf te kunnen regeren en dat heel langzaam de buitenlandse militairen weggehaald zouden worden. 

In 2014 eindigde officieel de gevechtsmissie van de VS en GB en bleven er kleine groepen militairen achter die de trainingen van het Afghaanse leger en politie op zich namen. Ook kwam er veel steun in de vorm van geld en materieel. Hier blijkt ook veel bij te zijn gesjoemeld, vooral door de Afghaanse regering, die meer troepen opgaf dan er werkelijk waren, om zo meer geld op te strijken.

Het was duidelijk dat de VS de Amerikaanse aanwezigheid wilden afbouwen en president Trump kondigde dit officieel aan, echter zonder goede afspraken te maken over de voorwaarden van de Amerikaanse terugtrekking. In mei 2021 zouden alle Amerikaanse troepen Afghanistan verlaten. President Biden verlegde deze termijn iets naar achteren, maar dat het zou gebeuren stond vast.

De Taliban zag de kans schoon om te beginnen met het opnieuw veroveren van de macht. De onpopulaire en corrupte regering kon op weinig steun van de bevolking rekenen, maar dit wil niet zeggen dat de bevolking dus de Taliban steunde. Als je echter de keuze hebt tussen je wapens overgeven of doodgeschoten worden, is de keuze niet zo moeilijk. Het gevolg is dan ook dat binnen de kortste keren de Taliban de macht heeft kunnen overnemen in Afghanistan en afgelopen maandag Kaboel kon veroveren.

Ondertussen proberen de westerse mogendheden hun ambassadepersoneel en andere functionarissen naar huis te halen en ook de Afghanen die voor hen hebben gewerkt, met wisselend succes. De hartbrekende tafrelen zijn moeilijk om aan te zien, vooral omdat je weet wat voor lot de achterblijvers waarschijnlijk treft.

Conclusie

Het moge duidelijk zijn dat vanaf het begin duidelijk was dat de oorlog in Afghanistan een heilloze onderneming was. Het is nog nooit een ander land gelukt om Afghanistan eronder te krijgen en een centrale regering neer te zetten en het is de VS ook niet gelukt. De trieste conclusie is dat ze in 2001 nooit hadden moeten binnenvallen.

Foute inschattingen, verkeerde informatie, het tolereren van corruptie en een soort grenzeloze arrogantie om wel even te laten zien hoe het moet, lijken een desastreuze cocktail te zijn, waar de Taliban garen bij kon spinnen. De terugtrekking uit Afghanistan zou geen tweede Vietnam worden, beloofde men, maar het lijkt erop dat de situatie nog ernstiger is dan destijds in Saigon in 1975.

Wat gaat er nu gebeuren? De Taliban lijkt zich van een redelijke kant te willen laten zijn, maar dit is waarschijnlijk alleen voor de buhne. Er zijn al rapportages dat buiten de grote steden wraakacties niet ongewoon zijn en de rechten van vrouwen en meisjes met voeten worden getreden. Als de westerse landen inderdaad weg zijn en de laatste ambassades zijn gesloten, is er geen enkele reden meer voor de Taliban om zich in te houden. 

Er zijn wel protesten en tegendemonstraties, maar het is maar de vraag hoeveel zoden die aan de dijk kunnen zetten. 

Op dit moment is het lastig in te schatten hoe het verder gaat. Ik denk dat we er echter wel vanuit kunnen gaan dat het leven voor de gewone Afghanen en vooral de meisjes en vrouwen er absoluut niet beter op zal worden.