De vrije nering, Dick Dreux

In 1600 breekt de pest uit in Amsterdam, vier jaar lang woedt deze verschrikkelijke ziekte. Een klein jongetje dat rondscharrelt in de goot wordt opgenomen door een dame van lichte zeden, die hem Heintje noemt en hem opvoedt als haar eigen zoon.

Heintje groeit op in de armste wijk van Amsterdam, waar bekkensnijden, dronkenschap en hoererij geen geheimen hebben, zelfs niet voor de kinderen. Als moeder Anne door een klant wordt vermoord, nemen de buurvrouw en twee vrienden de jongen onder hun hoede. Een van deze vrienden is de ‘Jonker’. Een aan lager wal gekomen edelman die nu de kost verdient met oplichterij en diefstal. Hij leert Heintje inbreken en zakkenrollen en wordt de belangrijkste figuur in het leven van de jongen. De sterkste heeft altijd gelijk, en de Jonker is de sterkste. Als hun dieverij verkeerd loopt, moeten Heintje en de Jonker vluchten, en komen ze op de kapervaart terecht, oftewel ‘De vrije nering’. De Jonker weet ook hier snel het voordeel te zien, en doet mee aan de muiterij die de kapitein overboord zet. Voortaan wordt er voor eigen rekening gevaren en niet meer voor de heren in Holland die alleen maar de schatkist willen spekken.

De Jonker laat zichzelf en Hein afzetten op het eilandje Tortuga in het Caribische gebied. Hier weet hij al heel snel de belangrijkste figuur te worden in de havenstad. Met list, bedrog, intimidatie en een beetje afpersing krijgt de Jonker de belangrijkste kroegen in handen, maar ook de pakhuizen met alle goederen die door de kapers worden aangeleverd.

Heintje wordt door de Jonker als zoon aangenomen en is nu Henri, jonkeer van Helmswijck. Hij krijgt een opvoeding die een jonge edelman waardig is, maar zijn grote voorbeeld is nog altijd de Jonker zelf; de man die hem leert dat het enige dat telt je eigen voordeel is en dat al het andere zwakte is.

De Jonker tegen Heintje (enigszins aangepast)

‘Bij wie hoor je liever, bij de stommelingen of bij de handige kerels?’
‘Bij de handige kerels,  natuurlijk’.
‘Prachtig, dat dacht ik ook. Maar dan moet je goed leren uitkijken waar het verschil tussen de twee soorten zit, nietwaar? En niet bang zijn, bangheid is het begin van alle stommiteiten. En kijk Heintje, een slimme kerel moet nooit of te nimmer uit het oog verliezen, bij alles wat-ie doet moet-ie voordeel hebben, altijd weer voordeel’

Een WIC schip, bron

Na een aantal jaren op het eiland begint de situatie te veranderen, er komen steeds meer Hollandse schepen aan in Tortuga, van de nieuw opgerichte West Indische Compagnie. Opnieuw ziet de Jonker waar het voordeel ligt. Bovendien wordt de grond hem een beetje te heet onder de voeten, hij heeft nu zoveel rijkdom dat hij bang is het kwijt te raken.

Hein en de Jonker vertrekken weer naar Holland, om daar aan de WIC een aantal voorstellen te doen om door middel van kapervaart zoveel mogelijk winst te kunnen maken.
Hein merkt ondertussen een verwijdering op tussen hemzelf en de Jonker, hij vindt de Jonker nog maar een bangelijke oude vent die geen risico’s meer durft te nemen. Hij komt dan met een plan, zijn leermeester waardig, om zichzelf los te maken van de Jonker. Dat plan heeft echter grotere gevolgen dan Hein had voorzien.

‘De vrije nering’ uit 1956 is geschreven door Dick Dreux. Ik kan bijna niets over deze schrijver vinden, behalve dat hij geboren is in 1913 en historicus en schrijver was. Dat hij historicus was, is duidelijk te merken. ‘De vrije nering’ maar ook zijn andere boeken laten goed zien dat Dick Dreux weet waar hij het over heeft. Hij kan als geen ander de 17^e eeuw, maar ook andere eeuwen tot leven brengen. Je vaart samen met Hein en de Jonker op het brakke schip, je ruikt de exotische geuren op het eiland en de drank die vloeit in de kroeg van de Jonker.

Heel knap is het ook hoe hij in een paar kleine scènes en terloopse opmerkingen laat merken wat voor persoon de Jonker was voordat hij zo egoïstisch werd. Een jonge man vol idealen die verschrikkelijke dingen meemaakt tijdens de Spaanse bezetting in Tachtigjarige oorlog en die denkt dat het antwoord op zijn vertrapte idealen grenzeloos cynisme is. De enige aan wie hij zich hecht is Heintje, de jongen die hem zonder terughoudendheid vertrouwt en hem bewondert.

Alleen een Spaanse priester weet op een gegeven moment door het pantser heen te breken, éven maar.

De priester keek hem zwijgend en peilend aan. Plots bukte hij zich over tafel en greep de pols van de Jonker. ‘Kind’, zei hij zacht en oneindig medelijdend, ‘Dwalend kind dat je bent…wat hebben ze met je gedaan dat je voor duivel wilt spelen?’

Dick Dreux neemt heel duidelijk een stelling in zijn boek, hij veroordeelt de graaierij van de rijken onder het mom van de calvinistische moraal die hier in Holland hoogtij vierde, hij veroordeelt huichelachtigheid waar die ook voorkomt. Het boek begint met één rat die de pest brengt, het eindigt met veel meer ratten die over de hele wereld een veel ergere pest verspreiden.

Ik vond dit boek al prachtig toen ik jong was, en ik heb het zelfs voor elkaar gekregen het te mogen lezen voor mijn eindlijst voor Nederlands. De docente kende het boek niet, mocht het lenen en zowel zij als haar man hebben het toen in één ruk uitgelezen. Ik heb het vorige week ook weer in één ruk uitgelezen. Als je eenmaal aan Dick Dreux begint, kun je gewoon niet stoppen. Ik moet mezelf alleen daarna weer even afwennen om dingen tegen mensen te zeggen als: ‘Pak aan, maat’. Of tegen leerlingen: ‘Komaan, waar zijn je companen?’

Andere boeken die Dick Dreux geschreven heeft zijn oa:

Vals goud. Dit is een direct vervolg op ‘De vrije nering’. Hein is nu de grote man in de Republiek en heeft zijn vingers in alle zaakjes die er rond gaan. De oorlog met Engeland levert weer allerlei voordeel op, maar op een gegeven moment ondervindt ook Hein de gevolgen van jarenlang intrigeren en achterdochtig zijn.

Des konings glorie Dit boek speelt een honderd jaar later waarin een nazaat van Hein door een domme vergissing van huis wegloopt en uiteindelijk terechtkomt in het leger van Frederik de Grote van Pruisen.

Reinier Aedriaansz. Dit is een losstaand verhaal over een jonge schilder die huursoldaat wordt.

De boekaniers Dit is een overzicht van allerlei zeerovers en kapers, zoals Simon de Danser, Henry Morgan etc.

Van 'De vrije nering' ligt de band al half los, een teken dat ik het vaak gelezen heb!

Als er trouwens iemand is die me meer over Dick Dreux kan vertellen, dan hoor ik het graag!