Men is het of men is het niet

Zoals ik laatst al zei toen ik ‘De laatste Aedema' van Marjolijn van Heemstra besprak, ik heb een kleine fascinatie met de adel. Dat zal wel komen omdat mijn familie absoluut niet adellijk is, we zijn geen oud en geen nieuw geld (hebben gewoon helemaal geen geld) en twee generaties terug waren mijn voorouders nog hardwerkende landarbeiders in Groningen. Maar misschien juist daarom die fascinatie, het is altijd interessant om te zien hoe de andere helft leeft. 

Theetante heeft een tijdje geleden het boek ‘Leven op stand’ van Ileen Montijn besproken. Dit gaat over het leven van de hogere klassen in de 19^e eeuw. Dit boek leek me interessant, en toen ik even aan het zoeken was, vond ik ook een nieuw boek van Ileen Montijn. ‘Hooggeboren. 250 jaar adellijk leven in Nederland’ is afgelopen jaar uitgekomen.

Het idee is dat er in Nederland van oudsher weinig adel was. Tenslotte waren we in de 17^e eeuw een republiek waarin de kooplieden en de burgers regeerden. Toch blijken er meer edellieden te zijn geweest dan je op het eerste gezicht zou denken, die in de Staten Generaal aardig wat invloed konden uitoefenen. 

Achtereenvolgens de stadhouders en in 1806 koning Lodewijk Napoleon omringden zich met adellijke personen aan het hof. Nadat in 1813 Nederland een monarchie was geworden, werd de adel door koning Willem I onder de loep genomen. Oude geslachten werden als adel erkend, en patriciërs die genoeg invloed hadden konden verheven worden tot adel. Deze nieuwe adellijke geslachten werden (en worden) door de oude adel altijd een beetje meewarig bekeken. Oud is in deze kringen altijd beter dan nieuw.

Het koninklijk hof was het trefpunt van de adel, maar koningin Wilhelmina en daarna koningin Juliana hebben veel zaken afgeschaft, zodat de rol van de adel aan het hof grotendeels uitgespeeld raakte. In de jaren ’60 en ’70 was het maatschappelijk absoluut not-done om van adel te zijn en de meeste edellieden verzwegen dit. 

Pas de laatste dertig jaar ongeveer is er nieuwe belangstelling gekomen, vooral van de jonge adel voor de geschiedenis en de wortels. De adelsvereniging bloeit weer en heeft meer leden dan ooit.

Ondertussen heeft de adel geen juridische betekenis meer, in de zin dat deze groep meer rechten heeft. Veel mensen van adel voeren hun titel niet, maar als je goed kijkt zie je in maatschappelijke functies en in de politiek een onevenredig groot aantal mensen terug met een adellijke titel.

In Hooggeboren laat Ileen Montijn zien hoe het er bij de adel aan toe ging en gaat.  Aan de hand van krantenartikelen, brieven, dagboeken, verhalen en interviews weet ze het beeld te schetsen van een groep families die elkaar relatief goed kent, men weet wie erbij hoort en wie niet, wie in het ‘rode boekje' staat en wie niet. 

Ze vertelt over huwelijkspolitiek, de opvoeding van de kinderen, jachtongelukken, zwarte schapen, de omgang met bediendes en andere groepen, studentenverenigingen, het idee van ‘noblesse oblige’, hoe anderen tegen de adel aankijken en hoe de adel tegen zichzelf aankijkt en heeft gekeken.

Het resultaat is interessant en leest als een pakkende roman, vol anekdotes en voorbeelden die een levendig beeld geven van deze bijzondere groep, al zullen veel edelen zelf zeggen dat er weinig bijzonders aan is.