Een verhaal van liefde en duisternis, Amos Oz

Amos Oz werd geboren in Jeruzalem in 1939. Zijn ouders waren in de jaren '30 naar Palestina geëmigreerd, dat op dat moment onder Brits bewind stond. Zij kwamen beiden uit Oost-Europa, vader uit Litouwen en moeder uit wat nu Oekraïne is. 

Ze hadden beiden gestudeerd en er lag een grote nadruk op kennis, leren en boeken en de kleine Amos wilde als hij opgroeide zelf een boek worden. 

Ze woonden in Jeruzalem, in een wijk waar veel Joden uit Oost-Europa woonden. Het was een echte mix, met intellectuelen zoals de familie van Amos, die discussieerden over literatuur, filosofie, de betekenis van woorden, de grote gebeurtenissen in de wereld en de toekomst voor de Joden, maar er waren ook orthodoxe Joden en arme vluchtelingen die maar net het hoofd boven water konden houden. 

Er woonde ook familie in Tel Aviv, en eens in de zoveel weken werd er getelefoneerd. Dit kon bij de apotheek, en er werden eerst brieven uitgewisseld over de juiste datum en het tijdstip voor dit gewichtige gesprek. 

Op grote afstand van de wereld in Jeruzalem stonden de 'nieuwe joden', de daadkrachtige en gebruinde pioniers uit de Kibboets, die onder moeilijke omstandigheden in de woestijn iets probeerden op te bouwen. Men had hier bewondering voor, maar de familie van de vader van Amos stond toch een beetje wantrouwig tegenover hun socialistische en seculiere ideeën. 

We beginnen het verhaal in 1947, als de Tweede Wereldoorlog voorbij is en de gruwelen van de Holocaust duidelijk zijn geworden. De Britten willen af van het bestuur van Palestina en de VN komt met een nieuw plan, een verdeling in twee staten, één deel voor de Arabieren en één voor de Joden. De Joden gaan akkoord, maar de Arabieren weigeren dit plan, en als de VN vóór dit plan stemt, begint de onafhankelijkheidsoorlog en wordt in 1948 de staat Israel uitgeroepen. In de jaren erna moet de jonge staat zich stabiliseren en iets opbouwen, terwijl de gevolgen van de oorlog nog altijd merkbaar zijn.

In deze tijd groeit de jonge Amos op, als enig kind van twee ouders die heel verschillend zijn. Zijn moeder is romantisch en vertelt hem sprookjes, zijn vader die meer afstandelijk is, kan het nooit nalaten om overal grapjes over te maken en vooral om te vertellen waar woorden en betekenissen vandaan komen. 

We leren mensen uit de buurt kennen, het eerste schooltje waar Amos naar toe gaat (met twee leraressen, een dozijn kinderen en 9 katten), en de vrienden van zijn ouders. En passant komen ook alle familieleden langs, oudoom Jozef Klausner die een bekende geleerde was, een oma met smetvrees en opa Alexander die na de dood van zijn vrouw op zeventigjarige leeftijd nog op vrijersvoeten ging. 

De geschiedenissen van de familie en waar ze vandaan komen in Litouwen en Oekraine, Rusland en Polen, is niet alleen de geschiedenis van de families van zijn vader en moeder. Het laat ook de moeilijke positie van de Joden in Oost-Europa zien, en het geweld, de discriminatie en vervolging waar ze mee te maken hadden. 

Je kunt Een verhaal van liefde en duisternis niet helemaal in één genre plaatsen; het is een roman, maar wel één die autobiografisch is en het is ook een familiekroniek. Het is daarbij niet alleen het verhaal van het leven van Amos zelf, maar ook van zijn familie en op het derde niveau de geschiedenis van het ontstaan van de staat Israel. 

Dit werkt echter omdat de grote verhalen, de grote geschiedenissen steeds persoonlijk worden gemaakt door te laten zien wat het betekende voor de mensen. Je ziet bijvoorbeeld de onafhankelijkheidsoorlog door de ogen van de jonge Amos, die enthousiast flessen verzamelde (voor de eventuele Molotov-coctails), en treurt om de dood van zijn schildpadje die getroffen wordt door een granaat (oid). Daarnaast heb je ook de volwassen schrijver Amos Oz die vervolgens de grote lijnen weer trekt en situaties in perspectief plaatst.  

Het is geen lineair verhaal en we springen heen en weer in de tijd. De hoofdstukken over de jeugd van de moeder van Amos worden verteld door haar zus Sonja. De reden daarvoor is heel triest, en hier kom je later pas achter. Amos heeft die verhalen namelijk niet van haarzelf kunnen horen, omdat zijn moeder zelfmoord pleegde toen hij 12 was. Zij was ernstig depressief, ze werd geplaagd door migraines en slapeloosheid. 

Twee jaar later nam Amos het besluit om naar een Kibboets te gaan en hier zou hij tot 1986 wonen. Hij zou nooit helemaal een van die 'nieuwe, gebruinde en daadkrachtige Joden' worden, maar hij leerde wel een tractor besturen, hij trouwde én hij ontdekte het schrijven. 

Een verhaal van liefde en duisternis is fenomenaal. Het is bijna 650 pagina's lang, maar het verveelde mij geen moment. Ik werd helemaal meegnomen in de wereld van Amos Oz, zijn jeugd in Jeruzalem en al het andere. 

Er zijn ontroerende momenten, zoals het tuintje dat Amos samen met zijn vader aanlegt en dat geen lang leven beschoren is, of de boeken van zijn vader in de boekhandel, er zijn stukken die enorm triest zijn en gedeeltes waar ik bijna hardop moest lachen.

Het taalgebruik is prachtig en vaak vol humor, maar ook vol mededogen voor de mensen en al hun eigenaardigheden. Bovendien vond ik het heel mooi om op deze manier meer te leren over de stichting van Israel en wat hier aan vooraf ging. Zeer indrukwekkend en voor mij is dit nu al mijn mooiste boek van 2024. 

Originele Hebreeuwse titel: Sipoer al ahava wechosjech (2002)

Nederlandse uitgave: 2005 door uitgeverij De bezige bij

Nederlandse vertaling: Hilde Pach

Bladzijdes: 646