Vrijuit, Iris de Graaf

Toen Iris de Graaf in 2020 correspondent voor de NOS in Rusland werd, hadden we net een pandemie en zaten alle grenzen op slot. Naar Rusland reizen was dus niet toegestaan, en het wachten tot het eindelijk mocht, duurde lang. 

Iris heeft Slavistiek gestudeerd en journalistiek, maar heeft ook een persoonlijke band met Rusland. Haar oma kwam er namelijk vandaan. Oma Katja was als jong meisje tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Duitsland getransporteerd om daar te werken en kwam er de Friese Geert tegen die ook in Duitsland te werk was gesteld. 

Bij oma Katja brandde de Samovar en kreeg Iris chocolaatjes uit de Sovjet-Unie, en werden de eerste Russische zaadjes geplant. En na een studie Slavistiek met een studietijd in Sint Petersburg en een flinke journalistieke ervaring bij de NOS kwam er eindelijk de positie als correspondent in Rusland vrij. 

Na lang wachten in verband met Covid, kon het avontuur eindelijk beginnen. In Moskou had Iris een cameraman Faid en medewerkster Irina die van alles regelde en in de gaten hield. Ze maakte reportages en probeerde om de verschillende aspecten van de Russische samenleving te belichten, zodat wij in Nederland een zo genuanceerd mogelijk beeld zouden krijgen. 

De situatie veranderde toen in februari 2021 de oorlog in Oekraïne uitbrak en de censuur langzamerhand werd opgevoerd. Het woord oorlog mocht niet meer worden uitgesproken en veel mensen werden bang om hun mening te geven. 

Iris kwam in de eerste instantie weer naar Nederland, maar besloot om toch terug te gaan naar Moskou, omdat ze het idee had dat ze alleen daar goed verslag kon doen van wat er gebeurde. 

Het leven in Moskou werd steeds moeilijker, zo kon er door de sancties tegen Rusland vanuit het buitenland geen geld overgemaakt worden en was het dus een heel gedoe om elke keer geld binnen te krijgen, werden ze afgeluisterd en bij elke reportage werd de dreiging van arrestatie groter. 

Toen buitenlandse journalisten ook niet langer veilig waren, haalden steeds meer omroepen hun mensen naar huis. Iris is nog zo lang mogelijk gebleven, maar uiteindelijk werd het ook voor haar te gevaarlijk en moest ze terugkeren naar Nederland. 

In Vrijuit beschrijft Iris de Graaf haar leven in Moskou, waarbij je een fascinerend inkijkje krijgt in hoe het werk van een correspondent in elkaar zit, wat erbij komt kijken om reportages te maken en hoe het dagelijkse leven in Rusland verloopt. Dit wordt afgewisseld met meer persoonlijke hoofdstukken over haar oma en hoe Iris zelf in Rusland is terecht gekomen. 

Tegelijkertijd wordt in het boek duidelijk wat er verandert in de samenleving als mensen niet langer vrijuit kunnen spreken, als de censuur vanuit de overheid steeds strenger wordt en mensen ook zichzelf censureren, uit angst anders in de problemen te komen. 

Vrijuit is niet alleen een interessant verslag over het werk van een journalist in oorlogstijd, maar geeft ook antwoord op de vraag hoe de mensen in Rusland over zaken denken en hoe hun mening beïnvloed wordt. Hoe kun je een vrije mening vormen als je alleen propaganda hoort, welke vormen van verzet zijn nog mogelijk als elk protest met geweld de kop in wordt gedrukt, en  hoe kun je je nog staande houden als het steeds moeilijker wordt om je werk uit te oefenen?

Als je Rusland en de oorlog in Oekraine iets beter wil begrijpen en bovendien meer wil weten over hoe journalisten hun werk doen, is dit boek een absolute aanrader!

Uitgegeven in 2025 door uitgeverij Lebowski

Bladzijdes: 362