De laatste 2 delen van de Napolitaanse romans van Elena Ferrante

De serie van Elena Ferrante is eindelijk compleet, Wie vlucht en wie blijft is het derde deel en Het verhaal van het verloren kind is het vierde deel.

In deze bespreking staan waarschijnlijk wat spoilers, dus je bent gewaarschuwd!

Wie vlucht en wie blijft

In het derde deel werkt Lila met Enzo in de vleesfabriek van Bruno, maar haar compromisloze natuur leent zich niet voor politieke spelletjes en ze heeft het niet gemakkelijk.

Ze vergt teveel van zichzelf en haar gezondheid is niet best, maar dan keert het tij, de nieuwe computertechnieken waar Enzo en zij zich samen in verdiepen, bieden kans op een nieuwe baan en een betere toekomst.

Elena heeft haar boek geschreven en heeft hier een vrij groot succes mee. Ze trouwt met Pietro, de zoon van een gegoede en intellectuele familie uit het noorden.  

Ze probeert te schrijven en doet wat aan journalistiek, maar dit is meer een handigheidje die ze zich heeft verworven dan dat ze werkelijk doorvoelt waar ze over schrijft. Haar roman blijft hangen in losse aantekeningen en maar al te graag laat ze zich afleiden door haar huwelijk en de kinderen die komen, terwijl ze die de schuld geeft van het feit dat ze niet kan schrijven.

Pietro heeft het ondertussen ook moeilijk. Ondanks zijn zogenaamd moderne opvattingen is hij eigenlijk een ouderwetse man die zijn vrouw niet voor vol aanziet en geen prijs stelt op haar mening.

Op de universiteit gaan de zaken ook niet meer zoals vroeger en eisen de studenten veranderingen. De spanningen tussen Pietro en Elena nemen daardoor nog meer toe.

Het verhaal van het verloren kind

In het laatste deel heeft Elena een keuze gemaakt, hoewel dit haar niet oplevert wat ze had gehoopt. Ze is weg bij Pietro en hoopt dat Nino voor haar zal kiezen, maar die wil getrouwd blijven en tegelijkertijd niets opgeven van zijn vrije leven. Voor hem zijn contacten alleen belangrijk als het hem iets oplevert.

Elena keert na een aantal omzwervingen eindelijk terug naar Napels en de oude vertrouwelijkheid met Lila lijkt terug te keren. Dat ze tegelijkertijd in verwachting zijn, schept ook een band. Elena gaat verder met schrijven en heeft hiermee succes, maar het levert haar in de oude wijk niets op. Niemand daar heeft haar boeken gelezen en als er wat van bekend wordt, is men boos omdat ze de vuile was heeft buiten gehangen.

Lila aan de andere kant lijkt het gemaakt te hebben, haar bedrijf loopt goed en binnen de wijk wordt ze gerespecteerd. Mensen nemen haar in vertrouwen en denken dat zij iets kan veranderen en verbeteren. Men hoopt dat Lila erin zal slagen het monopolie van de Solera’s te verbreken.

Helaas gebeurt er iets verschrikkelijks en alles wat Lila had opgebouwd, verdwijnt. Ze verliest alles en daarmee ook zichzelf.

En waar Elena verder gaat met haar leven en haar drie (strontvervelende) dochters, blijft Lila steken in haar verdriet en is ze niet meer in staat om hier verandering in aan te brengen.

Moeizaam

Het heeft me even gekost om de bespreking voor deze twee boeken te maken.

Ik kom namelijk tot de gekke conclusie dat ik Elena Ferrante beter vind als ik haar lees, dan wanneer ik haar net uit heb, dat was vooral het geval bij het derde deel. Dat boek is goed geschreven, maar op de een of andere manier kwam het bij mij niet zo binnen als het eerste boek, De geniale vriendin.

Binnen deze serie is het derde deel beslist niet mijn favoriete deel. Dat komt vooral omdat ik de periode waarin dit boek zich afspeelt niet interessant vind, met al die activistische en feministische groeperingen die al snel ontaarden in fanatisme waarin alle redelijkheid ver te zoeken is.

Bij het vierde deel had ik weliswaar moeite om erin te komen, maar werd ik snel weer gegrepen door het verhaal, omdat het hier weer gaat om de mensen en minder om ideeën. (ik denk tenminste dat dit voor mij meespeelt)

Lila en Elena

Elena is mij niet sympathiek. Mijn probleem met haar is dat ze geen enkel moment oprecht lijkt. Ze blijft hangen in gezeur en halfbakken ideeën, maar staat nooit werkelijk ergens voor.

Voor Elena is het leven één grote worsteling om erbij te horen, om aan de wijk te ontgroeien. Ze probeert dit te doen door alles van haar schoonfamilie na te apen, maar dit helpt haar niet. Ze voelt dat ze tekort schiet en dat de beschaving die ze met zoveel moeite heeft verworven alleen maar een dun laagje is.

Lila blijft haar hele leven in Napels en keert zelfs terug naar de oude wijk. Lila is bitter en rancuneus, maar wel oprecht. Ze kampt met moeilijkheden waar Elena geen idee van heeft, maar ze zet door, stug en onverbiddelijk. Daarbij is ze geen aardig mens, maar ik kan haar onverzettelijkheid bewonderen.

Het is zo triest dat haar grote verlies haar uiteindelijk knakt, dit is een slag die ze niet te boven kan komen. Haar pogingen om weer controle op zichzelf en haar leven te krijgen door de geschiedenis van Napels te onderzoeken, vond ik hartbrekend, vooral omdat de omgeving er weinig belang aan leek te hechten. Dat ze er uiteindelijk voor kiest om te vertrekken en niets meer van zich te laten horen, past volkomen bij haar karakter.

Vriendschap

Waarom zijn die twee vriendinnen? Uit gewoonte, uit een blijvende oude loyaliteit? Ze hebben niets aan elkaar en lijken elkaar heel lang niet eens aardig te vinden.

Lila doet spottend over de geleerdheid van Elena, waar ze ook bewondering voor heeft, maar is zelf een stuk beter geïnformeerd dan ze iedereen laat denken. Bovendien heeft ze een scherp oog voor mensen en kan ze iedereen feilloos inschatten.

Elena is vooral met zichzelf bezig en kan het niet hebben dat Lila kritiek heeft op bepaalde zaken, maar ze voelt zich ergens ook schuldig over het feit dat het haar gelukt is te ontsnappen en Lila niet. Tegelijkertijd is ze bang voor Lila en wat zij zou kunnen bereiken als ze zich daarvoor zou inzetten.

Mensen en tijd

De vier boeken bij elkaar vormen niet alleen een verhaal van een fascinerende vriendschap, maar ook een kroniek van Italië, dat langzaam veranderde.

Dit zou naar mijn idee soms beter uitgewerkt kunnen worden, zoals de moord op Aldo Moro die wel genoemd wordt, maar waar weinig aandacht aan besteed wordt. Vreemd vond ik het ook vreemd dat een voor Italië zo belangrijk moment als de moord op Giovanni Falcone  niet wordt genoemd.

Toch zie je de grote veranderingen duidelijk langskomen; de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, de veranderingen en de studentenprotesten van de jaren ’60, de activisten van de Rode Brigades en de spijtoptanten later, de opkomst van heroïne en operatie Schone Handen. Het is knap gedaan hoe de personages hier op verschillende manier mee te maken krijgen, zonder dat je het idee hebt dat de auteur een lijstje stond af te vinken om alles aan bod te laten komen.

Mooi gedaan vond ik ook de beschrijvingen van de wijk en de mensen die er woonden in al deze jaren. Want hoewel Elena wegtrekt en in andere steden woont, kan ze zich nooit losmaken van Napels.

Sommigen trokken weg uit de wijk en anderen bleven, sommige situaties veranderden, andere bleven treurig hetzelfde.

Elena’s dochters hebben net zo’n moeizame relatie met haar als zijzelf met haar moeder had en beschouwen haar als hopeloos uit de tijd. De mensen in de wijk blijven weinig vertrouwen houden in de staat en regelen de zaken op hun eigen manier, of het nu het jaar 1950 of 2000 is.

Bij elkaar vormen de Napolitaanse romans een bijzondere eenheid, waarbij het verhaal over een vriendschap wordt verteld tegen de achtergrond van de geschiedenis van Italië, maar vooral van het kleurrijke Napels, waar alles uiteindelijk weer terug komt.
De vriendschap zelf kon me dus niet altijd boeien, maar Napels en Italië wel. 

Originele Italiaanse titel: Storia de chi fugge e di chi resta

Uitgegeven in 2013

Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Wereldbibliotheek

Nederlandse vertaling: Marieke van Laake

Bladzijdes: 407

Originele titel: Storia della bambina perduta

Uitgegeven in: 2014

Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Wereldbibliotheek

Nederlandse vertaling; Marieke van der Laake

Bladzijdes 472