De kindertrein, Viola Ardone

In 1946, net na de oorlog, is de armoede in het zuiden van Italië schrijnend. De communistische partij besluit om een programma op te zetten waarbij kinderen uit het zuiden een paar maanden naar het noorden zullen gaan om aan te sterken.

Amerigo woont met zijn moeder in een basso (kelderwoning) in Napels. Hij is zeven, zijn vader kent hij niet en hij had een ouder broertje dat dood is gegaan. Letters vindt hij moeilijk, maar cijfers zijn geen probleem. Niet dat hij veel naar school is geweest, hij zwerft veel op straat met zijn vriend Tommasino en probeert geld te verdienen voor zijn moeder door vodden te verzamelen.

Mama Antoinetta is een moeder die niet gemakkelijk haar affectie toont, dat is haar pakkie-an niet. Ze verdient haar geld met naaiwerk en probeert haar zoontje groot te brengen. Ondanks het feit dat ze zelf niet communistisch is, besluit ze toch om Amerigo mee te sturen met de Kindertrein.

Amerigo komt terecht in Modena, bij mevrouw die een toegewijd lid van de partij is. Elke dag gaat ze naar haar werk, en Amerigo gaat naar school en verblijft veel bij de zus van mevrouw Derna en haar zwager. Daar zijn drie zoons en een heleboel dieren.

Er is in Modena meer dan genoeg voedsel, Amerigo heeft een eigen slaapkamer en op zijn verjaardag krijgt hij iets waar hij altijd naar heeft verlangd: een eigen viool. Maar het zijn niet deze materiële zaken waardoor hij het zo goed heeft, er wordt naar hem geluisterd en er wordt goed voor hem gezorgd en voor het eerst heeft hij er idee dat er misschien sprake is van een andere toekomst dan één van armoede in de basso.

Als hij in de zomer echter terugkomt in Napels bij mama Antoinetta, met een koffer vol etenswaren, goede kleren, zijn viool en een heleboel verhalen, staat hem een grote deceptie te wachten. Mama Antoinetta heeft geen tijd voor deze dromen en verhalen, Amerigo moet die maar heel snel vergeten en wennen aan de plek als leerjongen die ze voor hem heeft gevonden bij een schoenmaker. Amerigo neemt dan een besluit dat grote gevolgen zal hebben voor zijn toekomst.

Het initiatief om de kinderen van het zuiden ‘naar boven’ te brengen is echt gebeurd en was ongetwijfeld hard nodig en heel sympathiek bedoeld. De vraag is echter of het in alle gevallen goed heeft uitgepakt. De kinderen kregen opeens een leven waar de ouders geen deel van uitmaakten en terug in het zuiden moesten de kinderen weer wennen aan een leven vol armoede.

Je ziet dit goed aan mama Antoinetta, met pijn in haar hart geeft ze haar kind mee, en met pijn in haar hart krijgt ze hem weer terug. Met allerlei mooie kleren en heerlijk voedsel, wat het contrast met de armoede in Napels alleen maar duidelijker maakt. En ergens neemt ze het hem onbewust ook een beetje kwalijk dat hij haar tekortkomingen op deze manier zo duidelijk te zien krijgt. Dat ze alles wegbergt, de brieven uit Modena verbergt en uiteindelijk zelfs de viool verkoopt zonder dat te vertellen, is niet omdat ze niet van Amerigo houdt, maar omdat ze niet met de situatie kan omgaan.

De kindertrein is een ongelofelijk mooi en ontroerend boek over een bijzondere situatie in de Italiaanse geschiedenis. Het laat zien hoe groot de gevolgen waren voor veel van de kinderen die erbij betrokken waren. Ook wordt duidelijk hoe ontwrichtend het eigenlijk kan zijn om even aan paar maanden een ander leven te leiden en dan weer terug te moeten. Waar ligt ben je thuis, waar ligt je toekomst, waar ligt je loyaliteit?

Voor sommige kinderen was het geen probleem, Tommasino was uitstekend in staat om zijn families van ‘onder’ en ‘boven’ met elkaar te verenigingen en dit heeft voor hem heel positief en goed gewerkt. Hij is er een gelukkiger mens door geworden.

Maar voor Amerigo lag dat anders. De beslissingen die Amerigo neemt, hebben grote gevolgen voor zijn verder leven. Hij schaamt zich voor het leven in Napels en voor zijn moeder en hij schaamt zich voor het feit dat hij zich schaamt. Pas vele jaren later, als zijn moeder is overleden, zal hij terug kunnen keren naar Napels om zijn verhaal af te sluiten en wie weet, ook iets nieuws te beginnen.

We horen het verhaal via de stem van Amerigo en die stem is ongelofelijk goed getroffen. Aan de ene kant is hij een jochie uit Napels dat zich de kaas niet van het brood laat eten (als er al kaas is). Tegelijkertijd heeft hij natuurlijk ook de onzekerheden van een kind dat niet precies begrijpt hoe de situatie in elkaar zit.

Amerigo is een jongetje die je nog lang bijblijft, ook als je de bladzijdes van deze prachtige roman allang hebt dichtgeslagen.

Originele Italiaanse titel: Il treno dei bambini (2019)

Nederlandse uitgave 2020 door uitgeverij Xander uitgevers

Nederlandse vertaling: Astrid Molenberg

Bladzijdes: 286