Viktor, Judith Fanto

Hoe belangrijk is je familiegeschiedenis voor jouw eigen identiteit? Ben je helemaal van jezelf, of speelt je erfenis een rol in wie je bent? En hoe ga je ermee om als blijkt dat die erfenis niet bepaald licht te noemen is, maar één is waar heel veel aan vast zit?

Geertje van den Berg groeit op in Den Haag, in een gezin waar muziek belangrijk is, er honderd ongeschreven wetten zijn over hoe je moet gedragen en wat je wel en niet mag zeggen en waar men omfloerst over de familiegeschiedenis spreekt. ‘Otto? Die leeft niet meer.’ Dat was alles wat men erover kwijt wilde.

Opa en oma kwamen oorspronkelijk uit Wenen en kleurden hun taalgebruik met allerlei Oostenrijkse uitdrukkingen en oma kookt Oost-Europese specialiteiten, maar vertellen hoe ze in Nederland waren terecht gekomen, wilden ze niet.

Pas als Geertje ouder wordt, beseft ze dat haar familie Joods is en dat de familie zich daar in gelijke maten voor schaamt en er afkerig van is.

Als ze gaat studeren in Nijmegen, merkt ze dat ze zichzelf niet los kan zien van de familiegeschiedenis, van het verleden. Ondanks het feit dat ze in 1975 geboren is en in haar familie nooit ook maar iets aan Joodse cultuur of religie is gedaan, voelt ze zich hiermee verbonden. Weet ze dat ze zichzelf hierin moet vinden. Dat ze niet compleet is zonder deze geschiedenis. Ze wil haar afkomst weten en wat haar erfenis is.

Geertje verandert haar naam in Judith en wil zich inschrijven bij de Nederlandse Israëlitische gemeente, iets dat trouwens nog niet zo gemakkelijk is en in de eerste instantie wordt haar aanvraag afgewezen omdat ze niet goed kan bewijzen dat haar moeder Joods is.

‘Nou, mam, als zelfs de rabbijnen niet meer geloven dat wij Joods zijn, hebben jullie toch iets goed gedaan,’ grinnikte Harmke. [zus van Geertje]

En terwijl Judith steeds verder komt in haar zoektocht naar het verleden en naar zichzelf, lezen we ondertussen de lotgevallen van de familieleden die in Wenen woonden en die zich moesten aan passen aan een veranderde werkelijkheid waarin de nazi’s de macht kregen en de rechtsstaat geen waarde meer had.

We leren het gegoede middenklasse milieu kennen van de liberale Joden in Wenen, dat bijna helemaal geïntegreerd was. Vader Anton had gevochten in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog en geloofde heilig in de rechtstaat, zijn broer Ernst geloofde heilig in de wetenschap. Maar vooral leren we Viktor kennen, de charmante zoon die niet wilde deugen, zonder principes en volgens zijn vader met een dubieuze moraal.

Judith ontwart steeds meer brokjes van de familiegeschiedenis en komt er ook achter welke rol Viktor heeft gespeeld in de lotgevallen van de familie. Maar Judith komt ook achter informatie die haar nieuwe identiteit en gevoel van zelf weer helemaal op losse schroeven dreigt te zetten.

Viktor is het debuut van Judith Fanto, die het verhaal heeft gebaseerd op haar eigen familie. Mooi is dat Judith Fanto in staat is geweest om voldoende afstand te nemen en er een echte roman van heeft gemaakt. Daardoor is het verhaal soepel te lezen en heb je niet teveel feiten die het beeld vertroebelen. Voorin is wel een fictieve stamboom te vinden en achterin staat een verklarende woordenlijst, maar dit zijn hulpmiddelen en geen noodzaak om het boek te begrijpen.

Bijzonder goed wordt duidelijk dat je het verleden, ook dat van je familie, altijd bij je draagt. De vraag is natuurlijk wat dit voor de tweede- en derde-(en misschien ook vierde en vijfde en verdere) generatie Joodse kinderen betekent; in hoeverre zijn zij verplicht om hun erfenis te aanvaarden en in hoeverre hebben zij de mogelijkheid  om afstand te nemen?

Wat bepaalt wíe je bent en vooral; wie bepaalt wát je bent? Kan een familie iets onderdrukken en heb je als kind het recht om daar je juist weer aan te onttrekken? 

Deze, en nog meer interessante vragen roept dit boek op, terwijl tegelijkertijd een zeer bijzonder eerbetoon is aan Viktor. Een man die echt heeft bestaan en die ondanks zijn fouten, een moreel hoogstaand mens was.

Indrukwekkend, interessant, goed geschreven en mooi.

Uitgegeven in 2020 door uitgeverij Ambo/Anthos

Bladzijdes: 391