Oorlogen en oceanen, Erik Ader

In 1936 vertrok een jonge, pasgetrouwde dominee op de fiets voor een reis naar het Heilige Land, naar Palestina. Dominee Bastiaan Jan Ader dacht er nog over om samen met zijn vrouw op een soort missiepost in Egypte te gaan werken, maar het werd Nieuw Beerta in Groningen. In de pastorie van dit dorp kwam het jonge domineesgezin te wonen. 

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, was er voor 'Domie' geen aarzeling over dat hij zijn Joodse landgenoten moest helpen. Vele onderduikers vonden hun weg naar de pastorie of werden op andere manieren geholpen. Domie was zelfs betrokken bij plannen om Westerbork te ontzetten, maar dit plan kon niet doorgaan omdat hij werd verraden. In 1944 werd hij door de Duitsers in Veenendaal doodgeschoten. 

In de pastorie moest mevrouw Ader zich nu met twee kleine jongens zien te redden. Bas-Jan en Erik groeiden op met een moeder die vooral heel druk was; met het geven van lezingen, met preken en allerlei commissie werk. Heel vaak was Mevrouw, zoals ze in het dorp bekend stond, op reis en de jongens genoten behoorlijk veel vrijheid. Mevrouw Ader zou nog het boek Een Groninger pastorie in de storm schrijven, over haar huwelijk en wat er in de oorlog gebeurde. 

Bas-Jan werd uiteindelijk kunstenaar, maar verongelukte bij een poging om in een kleine boot de Atlantische Oceaan over te steken in 1975. Een tweede tragedie voor het gezin. 

Erik kwam terecht in diplomatieke dienst en zat onder andere in Beiroet, Vietnam en Peru. Hier maakte hij zijn deel van oorlogen wel mee en zag hij vanuit de eerste hand wat dit met mensen doet. 

Israël

Israël had zijn speciale belangstelling, in de eerste plaats vanwege de reis die zijn vader hierheen had gemaakt, maar ook omdat er in Israël een bos was geplant ter nagedachtenis aan zijn vader, en er een boom bij Yad Vashem staat voor zijn ouders. Bovendien is er vanuit de protestantse hoek altijd veel steun en een warme belangstelling geweest voor Israël, en natuurlijk woonden er ook nog mensen die bij zijn ouders ondergedoken zijn geweest. 

In Israël bestaat echter bij de meeste Israëli's het idee dat het land in 1948 leeg was en dat het de Joden zijn die het tot ontwikkeling hebben gebracht. Dit idee klopt echter niet, maar Israël heeft haar uiterste best gedaan om die illusie in stand te houden door alle sporen van de Palestijnse bewoners, hun dorpen, boomgaarden en landerijen te vernietigen en er nieuwe, Israëlische nederzettingen bovenbouw te bouwen. 

Palestijnse bewoners die gevlucht zijn voor het oorlogsgeweld, zijn hun huizen en bezittingen kwijt en het Palestijnse vluchtelingenprobleem is tot op de dag van vandaag niet opgelost. Vaak wordt de schuld voor het geweld op de drempel van de Palestijnen gelegd en er is geen enkel begrip voor hoe de situatie is ontstaan en hoe het eigen gedrag van de Israëlische regering hieraan bijdraagt. 

Vlak voor zijn studie maakte Erik Ader al een reis door het Midden-Oosten en nadien volgden er nog vele reizen. Hij leerde dit gebied, de bewoners en de situatie goed kennen. Zo zag hij hoe mensonterend de Palestijnen in de Gaza strook en andere bezette gebieden worden behandeld, hoe Israël misbruik maakt van haar machtspositie en hoe fanatieke Israëli's er alles aan doen om ervoor te zorgen dat zij zoveel mogelijk land in handen krijgen om te voorkomen dat er ooit een Palestijnse staat zal kunnen ontstaan.

Hij merkte ook in zijn gesprekken met de voormalige onderduikers van zijn ouders en hun familie hoe weinig ruimte er bij hen is voor twijfel en hoe vast zij zitten in hun vijandsbeeld en voor een deel ook hun slachtofferdenken. De nadruk moet constant gelegd worden op hoe kwetsbaar Joden altijd zijn geweest en hoe vaak het slachtoffer van vervolging, want anders moet je je vragen gaan stellen bij de manier waarop Israël zich gedraagt naar een deel van de bevolking. 

Het zit Erik Ader bijvoorbeeld niet lekker dat het Dominee Aderbos dat ter nagedachtenis van zijn vader is aangeplant, is neergezet bovenop een voormalige Palestijnse olijfgaard, dat in het proces is vernietigd. Hoewel hij op zijn vragen hierover bij de Israëlische autoriteiten geen enkel antwoord heeft gekregen. 

Mooi is dan ook dat hij in de laatste hoofdstukken van het boek betrokken is bij de schenking van een groot aantal olijfbomen aan een Palestijns dorp, ook met een gedenkplaat voor het verzetswerk dat zijn vader heeft gedaan in de oorlog. Hopelijk een bos dat meer vreugde en vrede brengt dan het eerste bos dat is geplant en dat nu eigenlijk vooral maar symbool staat voor onrechtvaardigheid. Precies datgene waar dominee Ader niet voor stond. 

De namen Dominee Ader en mevrouw Ader zijn bekend in Oost-Groningen, waar mijn moeder vandaan komt. Uit de verhalen van mijn opa en oma, en van mijn moeder over haar jeugd, heb ik vaak genoeg gehoord over Domie en de gebeurtenissen tijdens de oorlog en hoe Mevrouw het redde na de oorlog. 

Maar niet alleen daarom vond ik Oorlogen en Oceanen en bijzonder boek om te lezen, het is namelijk een krachtig en indrukwekkend verhaal tegen onrechtvaardigheid en onderdrukking, een boek dat duidelijk stelling neemt en geen genoegen neemt met halve waarheden en leugens. Het is een boek dat heel mooi het verhaal van dominee Ader meeneemt naar het heden, en laat zien dat het verleden en de actualiteit altijd met elkaar te maken hebben. 

Bijzonder interessant en een absolute aanrader, zeker voor iedereen die meer wil weten over de situatie in Israel en de bezette gebieden. 

Uitgegeven in 2020 door uitgeverij  Querido 

Bladzijdes: 383