Voorbij het geheugen, Maria Stepanova
Het boek begint met tante Galja die sterft en haar flat die moet worden uitgeruimd. Als iemand sterft, zijn er de meubels, de oude brieven en de foto's die een neerslag vormen van iemands leven. Maar die vertellen nooit het hele verhaal. Waarom wel die ene oude blouse bewaard en dat theekopje, maar niet meer voor de hand liggende voorwerpen?
De familie van Maria Stepanova bestaat uit Russische-Joodse handelaren en intellectuelen met enkele revolutionairen, die de veranderingen in Rusland in de 19e en 20e eeuw zo goed mogelijk probeerden te doorstaan.
Er komen natuurlijk verhalen over de familieleden voorbij, vooral grootmoeder Sarra die medicijnen studeerde in Frankrijk en zich inzette voor de revolutie is een bijzondere dame. Maar verwacht geen lineaire, chronologische geschiedenis. Af en toe stapt er een familielid naar voren en kom je hier meer over te weten, maar regelmatig worden allerlei zijpaden bewandeld die proberen om de vraag te beantwoorden hoe we ons dingen herinneren en hoe betrouwbaar het geheugen is.
Zo loopt Maria Stepanova op een gegeven moment rond in een huis waar ooit haar grootvader had gewoond en voelt ze hier een diepe verbinding met haar familie. Om later te horen te krijgen dat ze in het verkeerde huis had rondgelopen omdat ze een verkeerd huisnummer had doorgekregen.
Maria Stepanova gaat naar archieven en bezoekt de steden waar haar familie vandaan komt en waar dus nog heel wat wortels moeten liggen. In de huizen die bewoond werden of in een graf op de Joodse begraafplaats.
In een wereld waarin je juist niet moet opvallen omdat dit gevaarlijk kan zijn, zullen de meeste mensen proberen zo min mogelijk van zichzelf te laten zien. Hun sporen terugvinden is dus niet altijd gemakkelijk en vaak zelfs onmogelijk. In oude kranten en archieven is van veel mensen gewoon niets meer te vinden, hooguit een enkele vermelding in het stratenboek.
En wat je ook vindt, de verhalen kunnen nooit helemaal gereconstrueerd worden. In oude brieven kan gelogen worden, zeker als er sprake van is dat de brieven onder censuur zijn geschreven. Dit blijkt uit het verhaal van Ljodik die gelegerd was bij Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar niet één keer melding maakt van de honger en de bezetting in zijn brieven naar huis.
Verder worden er verhalen verwerkt over literatuur, met zowel Russische als Europese schrijvers, kunst en filosofie, er wordt gekeken naar het belang van foto's, begraafplaatsen en het werk van bijvoorbeeld Charlotte Salomon.
Als je een chronologische familiegeschiedenis verwacht, is dit niet het boek voor jou. Maar als je bereid bent om mee te gaan in de gedachten en na te denken over het geheugen en hoe families zich dingen herinneren, is dit een bijzonder boek waarin heel veel interessants te vinden is. Ik heb het boek niet in één keer gelezen, maar het af en toe weggelegd om een stuk te laten bezinken en ook omdat het geen boek is dat je in één keer moet lezen. Ergens op driekwart vond ik het een beetje inzakken en werd het wel erg vaag en meanderend, maar het eindigt weer heel sterk en interessant.
Voorbij het geheugen heeft in Rusland de belangrijkste literaire prijs gekregen en dat is niet voor niks.
Oorspronkelijk uitgegeven in het Russisch in 2019
Nederlandse uitgave 2019 door uitgeverij De bezige bij
Nederlandse vertaling: Jan Robert Braat
Bladzijdes: 455
Oh, klinkt heel interessant!
BeantwoordenVerwijderenJa, het is echt een heel bijzonder boek.
VerwijderenGroetjes,