Fashion for God in het Catharijneconvent

Detail kazuifel, gemaakt door de 
Maagden van den Hoeck, Haarlem
1650-1675 (ansichtkaart)

Na de reformatie werden de Nederlanden grotendeels Calvinistisch. In de Nederlanden bestond geen geloofsvrijheid, maar wel gewetensvrijheid. Dit betekende dat je wel Katholiek mocht zijn, maar er niet voor mocht uitkomen. Er mochten wel Katholieke kerken zijn, maar die mochten niet herkenbaar zijn. Hier komen de vele schuilkerken uit die tijd vandaan, Katholieke kerken die ervan buiten uitzien als een gewoon woonhuis, of een kerk die zich bevindt op een zolder. 

Tijdens de reformatie waren bestaande Katholieke kerken vaak met geweld protestants geworden, en tijdens dat proces waren kostbare zaken vernield, bijvoorbeeld ook de religieuze kleding zoals de kazuifels die door de priester tijdens de Mis worden gedragen. De nieuwe schuilkerken hadden vaak geen passende religieuze kleding en er moesten dus nieuwe gewaden komen. Bovendien wilden de Katholieken ook in het verborgene laten zien dat ze niet opgaven.

Er waren groepen van vrouwen die niet langer in een klooster konden, maar toch in een gemeenschap van religieus levende vrouwen woonden, dit waren zogenaamde kloppen. In deze gemeenschappen werden de nieuwe kazuifels en koorkappen genaaid en geborduurd. Vooral de gemeenschap van de Maagden van den Hoeck uit Haarlem stond bekend om het prachtige handwerk, dat niet onderdeed voor dat van de beste ateliers in de Nederlanden. 

De inspiratie was te halen uit de Bijbelse taferelen en de Heiligen, maar ook religieuze prenten uit die tijd werden nageborduurd. Er werd geborduurd met allerlei technieken, met parels en kralen, met verhoogde stukken en allerlei kleurschakeringen.

Detail kazuifel gemaakt door de Maagden van den Hoeck in Haarlem, 1662
Foto van ansichtkaart

Kazuifels en andere religieuze gewaden. Foto van de tentoonstelling

Detail van bovenstaande foto

Toen de Nederlandse Opstand voorbij was in 1648, begrepen de Katholieken dat ze niet terug konden naar de kerk van voor de Opstand, maar zij moesten vooruit kijken. Dit deden ze door stoffen uit het buitenland te gebruiken en inspiratie te halen uit nieuwe stromingen zoals de Barok, zoals blijkt uit de bloemenranken en de elegante motieven.

Detail kazuifel gemaakt door de Maagden van den Hoeck in Haarlem, 1662
Foto van ansichtkaart

In de 18e eeuw zien we echter een breuk binnen de Katholieke kerk en ontstaat naast de Rooms-Katholieke kerk ook de Oud-Katholieke kerk. In deze traditie ontstaat de gewoonte dat dames hun japonnen schenken aan de parochie, waarna er altaargewaden van gemaakt werden. Dit zorgde ervoor dat er in die kerk regelmatig gebloemde kazuifels te zien waren, in roze of witte zijde. 

Kazuifel, foto gemaakt op de tentoonstelling

Detail van bovenstaande foto

De tentoonstelling Fashion voor God in het Catharijneconvent in Utrecht is magnifieke, ik kan niet anders zeggen. Er is een prachtig overzicht door de geschiedenis heen, maar er zijn vooral heel veel voorbeelden van de kazuifels en andere religieuze gewaden. Je kunt zien waar de makers hun inspiratie vandaan haalden, er wordt aandacht besteed aan individuele naaisters en borduursters en we zien bijvoorbeeld een filmpje waarin een conservator uitlegt hoe men met losse lappen zijde en een half afgemaakte kazuifel de hele geschiedenis van die lap stof kon reconstrueren. 

De baljurken en de japonnen a la Française naast de kazuifels die van dezelfde stof zijn gemaakt (of een stof die er bijzonder veel op lijkt), zijn allemaal prachtig en in de laatste zaal mogen de baljurken, ook in hun nieuwe vorm, nog even schitteren in de balzaal :-) 

Bisschops-outfit, foto gemaakt op de tentoonstelling

Detail van de vorige foto

Ik was vol bewondering voor de burduurkunsten van de kloppen, maar ook van de bisschop die zelf ook borduurde, en het fijne werk dat ze deden, met zulke prachtige resultaten. Het is heel nederigmakend om te zien hoeveel tijd en energie men hierin stak, en dat geen moeite teveel was om mooie gewaden te maken, zodat men hier vervolgens de eredienst voor God in kon vieren.  

De bloemen en alle andere versieringen hebben nog bijna niets van hun schoonheid verloren en de kleurschakeringen die ze aan wisten te brengen zijn formidabel. In de 18e eeuw krijg je meer stoffen waar de bloemen al in zijn geweven, maar ook die zijn nog altijd stilmakend mooi. 

Om de stoffen en de garens te sparen, is in een groot deel van de tentoonstelling het licht gedempt. Ik heb dan ook alleen foto's gemaakt in de delen waar normale verlichting was. De andere afbeeldingen hier zijn van ansichtkaarten. 

De tentoonstelling is nog tot 21 januari 2024 in het Catharijneconvent in Utrecht te bewonderen en ik kan het echt iedereen aanraden.