Tonia, Model en Activiste in het Singer museum

Tonia in de rode blouse
Jan Sluijters

In mei 2021 schreef ik een kort stukje in de serie Bijzonder Portret over Tonia Stieltjes (hier). Ik had bijzonder weinig over deze bijzondere vrouw kunnen vinden, maar gelukkig is er nu in het Singer museum in Laren een tentoonstelling over haar, en is er een biografie verschenen van Esther Schreuder. Ik heb de tentoonstelling gezien en de biografie gelezen en weet nu meer over deze bijzondere vrouw. 

Tonia Stieltjes kennen we door de schilderijen die er van haar gemaakt zijn. Ze was namelijk een geliefd model van Jan Sluijters en een goede vriendin van Piet Mondriaan. 

Tonia was de dochter van een Nederlands dienstmeisje Maria Heidelman en een Surinaamse bierbrouwer Anthony Miligens, die de eerste vierentwintig jaar van zijn leven in slavernij had geleefd. Tonia werd geboren op Kattenburg in Amsterdam en groeide hier op. Toen ze vier was, overleed haar vader al onverwacht en ook haar twee broertjes overleden kort daarna. 

Tonia's moeder vond het belangrijk dat Tonia onderwijs kreeg en liet haar naar het Armenschooltje gaan.Tonia raakte echter het zicht in beide ogen kwijt, maar ze kwam toen op het Blindeninstituut, waar ze een brede vorming kreeg. Toen ze het zicht in een oog terug kreeg, kon ze een dienstje krijgen. Tonia werd dienstmeisje bij de socialistische voorman Wibaut. Ze kreeg hier alle ruimte om zich te ontwikkelen en zou uiteindelijk zelfs de voorzitter worden van de Vakbond voor Dienstmeisjes in Amsterdam. Hiermee was ze de eerste (en enige) vrouw van kleur die in Nederland voorzitter van een vakbond was.

Waarschijnlijk de eerste foto die van Tonia gemaakt is,
ergens voor haar 15e verjaardag

In 1908 trouwde Tonia met de fotograaf Jan de Meijere, en ze kregen samen twee kinderen, Marcella en Jan Dirk. Het huwelijk duurde niet heel lang en in 1915 zouden ze scheiden. Ze kreeg een relatie met de ingenieur Wim Stieltjes, maar zouden pas een paar jaar later kunnen trouwen, want zijn familie was tegen het huwelijk. 

Waarschijnlijk ontmoette Tonia in 1919 de schilder Jan Sluijters, die haar vroeg om model voor hem te zitten. Bovendien vertrok de familie Stiletjes naar Parijs, om de discriminatie en de racistische uitingen waar Tonia in Amsterdam mee te maken kreeg te ontlopen. In Parijs was er een meer kosmopolitisch milieu waar het gemengde gezin zich beter thuis voelde. 

In Parijs werd Tonia de spil van een grote groep mensen, en vol warmte hielp ze mensen die het nodig hadden. Ze raakte goed bevriend met Piet Mondriaan die later zou zeggen dat alleen Tonia begreep waar hij mee bezig was. 

Helaas was haar gezondheid niet goed, ze leed misschien aan een longziekte en ook haar hart was zwak. Ze overleed in 1932, nog maar 51 jaar oud. 

De tentoonstelling in het Singer museum is niet groot, maar wel indrukwekkend en je krijgt een mooi beeld van haar leven door de foto's en schilderijen. De tentoonstelling is nog tot 17 maart 2024 te zien, dus tijd genoeg!

Mocht je daar niet toe in staat zijn, dan kun je ook (of gewoon sowieso) de biografie lezen die Esther Schreuder geschreven heeft bij de tentoonstelling. Dit boek staat tjokvol foto's en informatie, en is interessant en vol rijke details en is bovendien zeer prettig geschreven. 

Ik ben blij dat ik eindelijk meer weet van deze bijzondere vrouw, die ik alleen maar kan bewonderen. 

Volledige titel: Tonia Stieltjes, Activiste, Model en wilskrachtdokter

Uitgegeven in 2023 door uitgeverij Waanders

Bladzijdes: 355