Herfst, Ali Smith

Sommige boeken staan al een tijdje op mijn radar, maar dan durf ik het om welke reden toch niet aan om ze te lezen. In het geval van het seizoenskwartet van Ali Smith had ik het idee dat het heel experimenteel geschreven was en moeilijk te begrijpen. Maar de boeken bleven toch trekken en ik heb uiteindelijk de knoop doorgehakt en ben ik erin begonnen. (ik geef toe, ook omdat ik de boekjes echt prachtig vind in de uitgave van Prometheus!)

Herfst is geschreven in 2016, net na Brexit. Deze historische politieke gebeurtenis is niet het hoofdonderwerp, maar speelt op de achtergrond wel steeds mee. 

Het verhaal gaat over Elisabeth Demand en Daniel Gluck. Zij is een jonge vrouw, een docente kunstgeschiedenis die moet accepteren dat het steeds minder waarschijnlijk is dat ze nog een baan zal hebben of ooit een huis zal kunnen kopen. Daniel Gluck is een heel oude man, die een kleurrijk leven heeft geleid en een onconventionele manier van denken heeft. 

Al sinds Elisabeth een jong meisje was en Daniel de buurman, bestaat er een diepe en bijzondere vriendschap tussen hen. De moeder van Elisabeth was vaak andere dingen aan het doen en vader was niet in beeld, maar Daniel was iemand die het jonge meisje serieus nam en met haar praatte. Hij liet haar kennis maken met een nieuwe manier van denken, met kunst en literatuur. 

Nu ligt Daniel is een verzorgingstehuis en Elisabeth komt hem hier geregeld opzoeken om hem voor te lezen. 

We springen heen en weer in de tijd om momenten te zien tussen Daniel en Elisabeth, waarbij Daniel Elisabeth leert kijken en haar vertelt over een kunstenares die vroeger collages maakte. Deze kunstenares, Pauline Boty, heeft werkelijk bestaan. Tussen de hoofdstukken over vroeger en over Pauline krijgen we stukken uit het nu. De surrealistische dialogen tussen Elisabeth en haar moeder en de hilarische bureaucratie op het postkantoor en het verzorgingstehuis. Gortdroog, maar hilarisch. 

Ook krijgen we hoofdstukken over Daniels verleden, en zijn visoenen/dromen nu hij diep in slaap is en die bijna een soort collages in zichzelf zijn. Die vond ik niet altijd heel gemakkelijk te begrijpen, maar ik heb het over me heen laten komen en ben er gewoon in meegegaan. 

Ik had namelijk begrepen dat van alle vier boeken de Herfst het meest experimenteel was, en verwachtte dus ook geen lineair verhaal. Ik denk dat ik er daarom ook van kon genieten en me mee kon laten voeren door de woorden, de mooie zinnen en de beelden die worden opgeroepen. Ik heb misschien niet alles begrepen (wat deed Christine Keeler in het verhaal?), maar dat deert me niet. Er was genoeg te ontdekken, te waarderen en om over na te denken.

Wat ik trouwens mooi vond was dat ik eerst weinig sympathie voor de moeder kon opbrengen, maar uiteindelijk wordt ze toch leuker en menselijker. 

Herfst is een tijd van afsluiten, van voorbereiding op het einde. Daniel is bijna aan het einde van zijn leven, zit ontegenzeggelijk in de herfst. Engeland heeft voor Brexit gestemd, ook een einde, en de gevolgen van de stemming zijn meteen duidelijk in de manier waarop mensen met elkaar omgaan. En zo zijn er nog meer lagen te ontdekken.

Ali Smith laat beelden en de woorden om je heen vliegen, alsof het bladeren zijn in een herfststorm. Ik ben heel benieuwd naar de andere delen. Ik heb geen idee waar die over gaan, maar ik vermoed dat er heel wat lijntjes en dwarsverbanden langs zullen komen (en die ik er waarschijnlijk niet eens allemaal uit haal). 

Kortom: op naar de Winter. 

(het is trouwens niet echt mijn gewoonte om boeken met een titel over het seizoen buiten het seizoen te lezen, maar ik maak er nu van dat ik in de zomer met Zomer eindig!)

Originele Engelse titel: Autumn (2016)

Nederlandse uitgave 2028 door uitgeverij Prometheus

Nederlandse vertaling: Karina van Santen en Martine Vosmaer

Bladzijdes: 234