Onvoltooide geschiedenis, Boualem Sansal

Erfenis

Twee jongens, twee broers. Rachel en Malrich Schiller zijn opgegroeid bij hun oom en tante in een voorstad van Parijs, hun ouders (moeder Algerijnse, vader Duits) zijn in Algerije gebleven. 

Rachel doet het goed, hij heeft een opleiding, een baan, een vrouw en een huis. 

Malrich aan de andere kant gooit zijn kont tegen de krib en doet en wil niets. Naar school gaat hij niet, werken doet hij niet, maar hij hangt rond met zijn vrienden en zorgt voor problemen.

Ons leven, dat is de wijk: verveling, uitzichtloosheid, burenruzies, strijd tussen bendes, commandoacties van islamisten, politie-invallen, vechtpartijen, het heen en weer lopen van dealers, pesterijen van grote broers, demonstraties, rouwbijeenkomsten. De familiefeestjes zijn leuk, maar vooral voor de vrouwen, de mannen blijven beneden voor de flat wachten zolang ze duren. Wie langskomt, doet dat om te kunnen zeggen dat hij is geweest.

In de wijk gaan er echter dingen veranderen, er komen mannen met baarden die de jongeren aan zich binden en met allerlei regels komen waar de jongens en meisjes zich aan moeten houden.

Ondertussen komen in Algerije de fundamentalisten aan de macht (het is 1994) en horen de broers op het journaal dat het dorp waar ze vandaan komen voor een groot deel is afgeslacht. Hun ouders zijn ook vermoord.

Rachel gaat naar Algerije en neemt de spullen van zijn ouders mee naar huis en komt er dan achter dat zijn vader tijdens de Tweede Wereldoorlog een nazi was die vol overtuiging mee heeft gedaan aan de Holocaust.

Rachel probeert dit te rijmen met het beeld dat hij van zijn vader heeft; de veteraan van de Algerijnse vrijheidsstrijd die daarom veel respect genoot in het dorp en die getrouwd was met de dochter van de plaatselijke sjeik en daarom nog meer respect genoot. Rachel probeert de wortels van zijn vader te traceren, zijn reis te begrijpen en ondertussen ontglipt hem alles wat hij had opgebouwd.

Anderhalf jaar later komt Malrich erachter waar Rachel mee worstelde. Het is nu aan hem om niet alleen in het reine te komen met de erfenis van hun vader, maar ook de dood van zijn broer en de fundamentalisten die meer en meer de dienst in de wijk uitmaken.

Hoe ga je om met nieuws dat je vader iets verschrikkelijks heeft gedaan. En niet alleen iets verschrikkelijks, maar deel heeft uitgemaakt van het grootste kwaad dat er ooit heeft bestaan? Wat doe je? Ben je zelf ook schuldig en moet je proberen de schuld goed te maken? Of moet je proberen het grotere geheel te zien en het een plaats te geven, zonder jezelf te verliezen? Een wat doe je, als je om je heen de opmaat ziet naar eenzelfde soort verschrikking?

Daar sta ik dan voor de vraag die zo oud is als de wereld: ‘Zijn wij verantwoordelijk voor de misdaden van onze vaders, de misdaden van onze broers en onze kinderen? Het drama is dat wij in rechte lijn van elkaar afstammen, je kunt er niet vanaf zonder haar te verbreken en te verdwijnen.’

Boualem Sansal

Kritiek

Boualem Sansal is geboren in 1949 en woont in Algerije, waar hij vroeger werkte als ambtenaar tot hij begon met schrijven. Hij wordt door het regime gepest; zijn vrouw moest haar baan in het onderwijs opgeven, zijn boeken zijn verboden en een Arabische literaire prijs is hem afgenomen omdat hij kort daarvoor in Israël bij een literair festival was.

Dit komt doordat Boualem Sansal niet bepaald kritiekloos is als het gaat om het fundamentalisme, de regering en de situatie in Algerije. In dit boek is dat zeer duidelijk, Sansal trekt paralellen tussen de ideologie van de nazi’s en de vernietiging die daarop volgde en de ideologie van het fundamentalistische deel van de islam en de vernietiging waar zij van dromen. Knap brengt hij dit over, eerst door de termen te verwisselen, maar al snel door de vergelijkingen duidelijk uit te spreken.

Boualem Sansal stuitte op het verhaal van een Duitse oorlogsmisdadiger die naar Algerije ging en meevocht tegen de Fransen en er bleef wonen. In de roman heeft hij de twee broers verzonnen om aan te geven op welke manieren je met zo’n erfenis om kunt gaan en hij doet dit weergaloos. De twee broers hebben elk hun verslag van de gebeurtenissen, met hun eigen stem. Waar de één gebukt gaat onder de last van de waarheid, neemt de ander het lot in eigen hand en stelt zich teweer.

Toen hij Dachau verliet, nam Rachel zich voor om op een dag naar Jeruzalem te gaan om stil te bidden in het Holocaust Memorial Yad Vashem. Hij schreef: […] ‘Maar daarginds, in Yad Vashem, zal ik elk slachtoffer een naam kunnen geven, het is belangrijk om hardop de naam te zeggen van de mensen die voor mijn vader nooit iets anders zijn geweest dan dragers van een gele ster en een in hun vlees getatoeëerd registratienummer.’

Hij ging niet naar Jeruzalem, naar Yad Vashem. Als het geld het ooit toelaat, zal ik in zijn plaats gaan. Ook voor mezelf. En ik zal alle namen hardop lezen en ieder namens mijn vader om vergeving vragen.

Actuele geschiedenis

Onvoltooide geschiedenis heeft in 2011 de Duitse vredesprijs gewonnen, welverdiend denk ik door de manier waarop geschiedenis actueel wordt gemaakt en mooie vergelijkingen worden gemaakt. Voor de meesten van ons zal de geschiedenis van de Holocaust bekend zijn, maar dit boek geeft wel nieuwe invalshoeken en laat je ook weer de urgentie van de geschiedenis zien. Juist omdat er op zoveel plekken vergelijkbare dingen gebeuren.

Voor de landen waar de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog niet tot het standaard curriculum behoort, zoals Algerije, maar die wel te maken hebben met een terreur tegenover mensen die niet aan het ideaalbeeld van de regering voldoen zou ik zelfs zeggen dat dit een noodzakelijk boek is. Omdat het kwaad nooit alleen staat en we het moeten herkennen en ons niet stil moeten houden.

Mooi hierin is de scene waarin Malrich zijn vrienden uitleg geeft over de gebeurtenissen in Duitsland en zij voor het eerst beseffen dat er in de geschiedenis grote en verschrikkelijke dingen zijn gebeurd. Malrich doet dit trouwens meesterlijk, door woorden te gebruiken die de jongens zullen begrijpen door het over Hitler en zijn trawanten als de hoofdimam en zijn emirs te hebben en de fundamentalistische imam en zijn regels als islamistische gestapo te betitelen.

Onvoltooide geschiedenis is een prachtig geschreven en mooi opgebouwd boek over familie, schuld en vergeving, dat ook de actuele geschiedenis van toen en nu bij elkaar brengt.

Ik vind het heerlijk om nieuwe schrijvers te ontdekken, vooral als ze ook nog goed en interessant schrijven! Ik ben dan ook heel blij dat ik nu dit boek van Boualem Sansal heb gelezen en het zal zeker niet het laatste boek zijn dat ik van hem bespreek, zijn andere boeken staan hier al in de kast (het zal ook niet).  

Originele Franse titel: Le village de l’Allemand ou Le journal des frères Schiller

Oorspronkelijk uitgegeven in 2008

Nederlandse uitgave 2011 door uitgeverij De Geus

Nederlandse vertaling: Jan Versteeg

Bladzijdes: 249