Huis van volmaakte eenzaamheid, Edna O'Brien

Ierland is een verdeeld land. Het noorden hoort bij het Verenigd Koninkrijk en het zuiden is een zelfstandige republiek. 

De strijd in het noorden tussen de katholieken en de protestanten, tussen de republikeinen en de unionisten heeft het land verscheurd, al sinds 1916. Niet alleen in het noorden heeft men er last van, ook het zuiden ziet de gevolgen van de strijd, als delen ervan worden uitgevochten aan beide kanten van de grens.

In een groot huis in Ierland woont Josie O’Meara. Ze was getrouwd met een drankzuchtige man die haar mishandelde, terwijl de man op wie ze verliefd was om allerlei redenen niet beschikbaar was. Nu is ze oud en eenzaam, en wacht ze op de dood. In plaats daarvan komt er een man in haar huis, iemand die op de vlucht is voor de politie.

McGreevy ziet zichzelf als een soldaat in een rechtvaardige oorlog. Hij wil een ongedeeld Ierland en een einde aan de Engelse bezetting van het noorden. En voor dit nobele doel zijn alle middelen geheiligd. 

Elke keer opnieuw weet hij aan de politie te ontsnappen en tijdens zijn laatste ontsnappingspoging gaat hij bewust naar het huis toe waar hij van een kameraad over heeft gehoord om een schuilplaats te vinden en om een nieuwe aanslag voor te bereiden.

Eenzaamheid

Huis van volmaakte eenzaamheid gaat over een vreemde verstandhouding die ontstaat tussen gijzelaar en gijzelnemer. Eerst is er angst en onzekerheid over het lot dat haar wacht en stelt Josie zich voor dat de moordenaar in haar huis allerlei vreselijke plannen heeft. Maar langzaam ontstaat er ook begrip. De moordenaar blijkt niet het monster te zijn zoals hij wordt afgeschilderd, en als ze zijn voorgeschiedenis een beetje leert kennen, krijgen ze het bijna gezellig samen.

Is het Stockholmsyndroom? Misschien. In de eerste instantie is het misschien alleen een poging om een band te creëren om te voorkomen dat ze in haar bed vermoord wordt. 

Maar het kan ook zijn dat Josie eindelijk in haar eenzaamheid iemand heeft gevonden die net zo buiten de maatschappij staat als zijzelf altijd heeft gedaan. Bovendien heeft ze wel enigszins sympathie voor de goede zaak, een van haar familieleden heeft in de begindagen ook meegevochten voor een vrij Ierland.

Uiteindelijk zal een missie van McGreevy finaal verkeerd lopen en als Josie zich ermee gaat bemoeien richt de aandacht van de Garda zich op haar, met alle gevolgen van dien.

Het verhaal is fragmentarisch opgebouwd; we gaan van het oogpunt van politieman Rory naar McGreevy, naar Josie en weer naar anderen, zonder dat dit altijd goed wordt aangegeven en je er halverwege de pagina achter komt dat het nu om iemand anders draait. Daar moet je even aan wennen.

Sympathie

Interessant zijn de beweegredenen van de verschillende partijen in dit verhaal. De Republikeinen uit het noorden beroepen zich op een gemeenschappelijke cultuur en geschiedenis, die de Ieren niet per se erkennen, zeker niet als ze geconfronteerd worden met het geweld dat de Republikeinen meenemen. 

Iers spreken, de Ierse legendes doorvertellen en de oude Ierse helden in ere houden is één ding, een moordenaar onderdak bieden is een ander verhaal.

Tegelijkertijd is de geschiedenis van het land, met alles wat er is gebeurd nog vers voor de mensen die er dagelijks mee te maken hebben en daarom blijft die geschiedenis van belang.

Voor McGreevy zit er niet alleen een nationalistisch aspect aan zijn strijd, ook zijn persoonlijke geschiedenis is ermee verbonden. En terwijl hij een moordenaar is, is hij zeker geen gevoelloos monster. Zijn daden en zorgzaamheid naar Josie toe maken dit duidelijk.

Het is deze nuance die Edna O’Brien met deze roman een beetje in de moeilijkheden bracht, zij kreeg namelijk het verwijt dat zij een terrorist sympathiek maakte. Dit verwijt is begrijpelijk als je kijkt naar de tijd waarin het is geschreven. Het boek is uitgekomen in 1995 toen het Goede Vrijdagaccoord, dat een einde maakte aan de burgeroorlog, nog drie jaar in de toekomst lag en de dreiging van de aanslagen nog reëel was.

Maar een goede romanschrijver heeft de plicht om niet te vervallen in gemakkelijke cliche’s, maar moet juist de nuance zoeken. Het is maar al te gemakkelijk om van een terrorist een verschrikkelijk mens te maken, zodat we ons niet met hem verbonden hoeven te voelen. 

De kunst zit erin om ook van een moordenaar iemand te maken die je in bepaalde opzichten kunt begrijpen, die op ons lijkt en die daarmee naast ons komt te staan en niet tegenover ons. Edna O’Brien doet dat bijzonder goed en in dat opzicht kun je Huis van volmaakte eenzaamheid best een dapper boek noemen.

Zwalken

Tegelijkertijd is het wel een verhaal dat een beetje zwalkt, een beetje rommelig is. De fragmentarische opzet daargelaten (daar valt nog wel overheen te komen) is er wel heel veel aandacht voor het nare huwelijk van Josie en de liefde die zij voelde voor een andere man en de ellende die daaruit voort kwam.

Ik denk dat deze nadruk werd gelegd om aan te geven wat Josie voor vrouw was. Voor haar was het leven een aaneenschakeling van frustratie, verbittering en verdriet geweest. Ze kon zich altijd staande houden door te doen alsof ze overal boven stond, zich nergens iets van aantrok en boven iedereen verheven was. Veel sympathie heeft ze daarmee niet gekregen, en in de buurt vindt men haar een ‘kakmadam’.

Het is deze fundamentele eenzaamheid die haar ontvankelijk maakt voor de bezoeker die op het einde van haar leven in haar huis komt, maar eerlijk gezegd vond ik deze stukken niet altijd even interessant. Persoonlijk had ik graag meer van McGreevy geweten en de verhouding die zich ontplooit tussen McGreevy en Josie. Hun dialogen blijven namelijk wel een beetje steken aan de oppervlakte en dat is jammer.

Huis van volmaakte eenzaamheid vond ik een interessant en mooi boek, maar niet alle gedeeltes waren even sterk.

Met dank aan Joke die er echt niet in kon komen en zo lief was mij het boek toe te sturen: Dank je wel!!

Originele titel: House of splendid isolation

Oorspronkelijke uitgave 1995

Nederlandse uitgave 1995 door uitgeverij De bezige bij

Nederlandse vertaling: Anneke van Huisseling

Bladzijdes: 232