Van Goghs oor, Bernadette Murphy

Over Vincent van Gogh zijn honderden boeken en duizenden artikelen verschenen, die elk aspect van zijn leven onder de loep nemen. Zijn er dan nog nieuwe dingen te ontdekken? Je zou bijna zeggen van niet, maar het boek Van Goghs oor van Bernadette Murphy laat iets anders zien.

Bernadette Murphy is geboren in Ierland en is op een gegeven moment naar de Provence verhuisd, 

zo’n tachtig kilometer naast Arles. Als je in of bij Arles woont, kun je niet om Vincent van Gogh heen en ook zij raakte gefascineerd. 

Het beeld van Vincent is voor veel mensen gekleurd door het boek uit 1935 van Irving Stone en de film met Kirk Douglas die daar vervolgens van gemaakt is. Veel van wat er in het boek of de film wordt verteld, wordt voor waar aangenomen, hoewel er ook nog veel onduidelijk blijft.

Onderzoek

Tijdens een periode waarin ze thuis zat om te herstellen van een ziekte, had ze tijd genoeg en besloot ze om wat meer in het leven van Vincent van Gogh te duiken. Ze begon met haar eigen kunstboeken en het internet, en al snel kwam ze bij de situatie met het oor van Van Gogh.

Op 23 december 1888 sneed Vincent zijn oor af en gaf dit vervolgens, volgens de overlevering, ingepakt aan een prostituee van een bordeel vlak bij zijn huis. Maar waarom deed hij dit en welk deel sneed hij eigenlijk af? Een lelletje, de bovenkant, een heel oor? Als tijdverdrijf besloot Bernadette om hier verder mee te gaan en erachter te komen wat er nu precies gebeurd was. Ze had geen idee waar haar zoektocht uiteindelijk toe zou leiden en de ontdekkingen die ze zou doen.

De zoektocht werd bemoeilijkt door het feit dat Arles in de oorlog gebombardeerd is door de Amerikanen en een groot deel van de stad zoals Vincent van Gogh die kende, niet meer bestaat. 

Bovendien zijn veel van de papieren uit die tijd verloren gegaan of verspreid geraakt over verschillende mappen in het archief of zelfs verschillende archieven.

Gelukkig was Bernadette Murphy niet voor één gat te vangen en wist ze dat ze informatie van veel verschillende plekken met elkaar moest combineren. Daarom begon ze bijna alle documenten uit die tijd te bestuderen, huwelijksaktes, testamenten, verzoekschriften, arrestatierapporten, inventarissen, volkstellingen etc. om op die manier een zo volledig mogelijk beeld te krijgen.

Tijdens haar onderzoek heeft ze een database aangelegd voor alle inwoners, zodat alle gegevens bij elkaar stonden en ze binnen de kortste keren iemand terug kon vinden, met alle bijzonderheden, adressen en familiebanden. Vaak leek het erop dat een bepaalde lijn van het onderzoek niet verder zou komen, maar soms kwam er later via een andere weg toch weer schot in de zaak. En langzamerhand begon haar harde werk vrucht af te werpen.

Stilleven met uien. 1889

Kleine ontdekkingen

Bernadette Murphy heeft een aantal bijzondere ontdekkingen gedaan. Ze is achter de identiteit gekomen van het meisje ‘Rachel’ aan wie Vincent zijn oor gaf nadat hij het had afgesneden en geeft een behoorlijk overtuigende mogelijke verklaring voor zijn gedrag.

Ze heeft ontdekt dat absint waarschijnlijk geen grote rol speelde in de gekte van Vincent, want de inventarislijsten van de cafe’s uit die tijd (ze heeft ze allemaal onderzocht) vermelden slechts één keer één fles absint. Het blijkt dus dat dit modieuze Parijse drankje nog niet echt was doorgedrongen tot de provincie.

Ook heeft ze een nieuwe invalshoek op het gedrag van Paul Gaugain laten zien (al moet ik eerlijk bekennen dat hij me er nog altijd nog niet sympathiek op is geworden).

Grote ontdekkingen

Naast alle kleine ontdekkingen heeft ze een paar significante nieuwe ontdekkingen gedaan.

Nadat Vincent was opgenomen, kwam er een verzoekschrift van zijn buren, waarin zij vroegen of hem de toegang tot het huis kon worden ontzegd omdat hij gevaarlijk was. Dit heeft Vincent veel verdriet gedaan, en het heeft de reputatie van de bewoners van Arles geen goed gedaan. Door alle handtekeningen op het verzoekschrift te vergelijken met handtekeningen op andere documenten, is 

Bernadette Murphy erin geslaagd om achter de identiteit van alle ondergetekenden te komen, maar toen werd ook duidelijk dat een aantal van de handtekeningen vals waren en dat de situatie heel anders in elkaar zat dan men altijd had gedacht.

Dank zij Bernadette Murphy weten we nu zeker wat er met het oor van Van Gogh is gebeurd, want dankzij haar naspeuringen is de tekening boven water gekomen die de arts van Vincent op een receptenbriefje had gemaakt om aan te geven hoeveel hij van zijn oor had weggesneden.

Van Goghs oor staat vol interessante details over het Arles in 1888 en de mensen die daar toen woonden, de maanden dat Vincent daar heeft gewoond, de behandeling die Vincent kreeg voor zijn afgesneden oor, de mensen die hij leerde kennen, de organisatie van de prostitutie, de situatie in het ziekenhuis en het gesticht en nog veel meer. 

Bovendien is het een fascinerend verslag van het onderzoek, waarbij je ziet hoe je met gedegen onderzoek, vasthoudendheid, creatief denken én een portie geluk zelfs bij een bekend onderwerp nog nieuwe dingen kan ontdekken, of in ieder geval nieuwe invalshoeken.

Een geweldig boek.

Originele titel: Van Gogh’s ear. The true story.

Uitgegeven in 2016

Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij Hollands Diep

Nederlandse vertaling Catalien van Paassen, Willem van Paassen, Nicole Seegers

Bladzijdes: 277