Herinneringen aan Sonia Gaskell, Rudi van Dantzig

De Nederlandse balletgezelschappen staan op dit moment hoog aangeschreven in de internationale balletwereld, maar net na de Tweede Wereldoorlog had niemand dat ooit kunnen bedenken. 

Het Nederlandse ballet bestond toen eigenlijk niet. Er waren een aantal balletgezelschappen en in de grote steden enkele goede balletscholen, maar een academische opleiding was er niet en geen enkele danspedagoog in die tijd beschikte over de nodige kennis van het echte, klassieke ballet.

Behalve één dame die een balletopleiding had in Amsterdam, mevrouw Sonia Gaskell. Zij kwam oorspronkelijk uit Litouwen en had gedeeltelijk een opleiding in Rusland gehad. Ze was te laat begonnen en door allerlei omstandigheden was haar opleiding te versplinterd geweest om een werkelijk grote danseres te worden, maar ze had wel de kennis en de visie om dit aan anderen door te willen geven.

In Amsterdam begon ze met lesgeven en richtte ze een balletgezelschap op. Dit gezelschap zou uiteindelijk Het Nederlandse ballet worden en na fusie in 1961 met Het Amsterdams ballet ontstond Het nationale ballet, dat nu nog steeds bestaat.

Het was voor een groot deel aan de kennis van Sonia Gaskell te danken dat de Nederlanse danswereld op de kaart kwam te staan. Zij had internationale connecties en wist docenten naar Nederland te krijgen, studeerde de klassieke balletten in, maar gaf ook ruimte voor nieuwe choreografieën op Nederlandse muziek.

Rudi van Dantzig begon relatief laat met dansen en werd uiteindelijk naar Sonia Gaskell gestuurd omdat zij waarschijnlijk de enige was die nog wat kon beginnen met moeilijke dansers. Hij leerde Mevrouw, zoals ze door haar leerlingen genoemd werd, goed kennen en danste mee in haar balletgezelschap, terwijl ze hem ook stimuleerde om zelf balletten te maken. Uiteindelijk zou hij naast Mevrouw assistent worden in Het nationale ballet en in 1971 zou hij het stokje zelfs van haar overnemen.

Sonia Gaskell

Sonia Gaskell was geen gemakkelijke vrouw, aan de ene kant kon ze aardig en belangstellend zijn, maar als ze het ergens niet mee eens was, negeerde ze die persoon volledig, om een keer daarop weer poeslief te zijn.

Voor haar was alleen de dans belangrijk en ze voelde dat dansers alleen daarvoor moesten leven. Dat dansers zich druk maakten om, in haar ogen, triviale zaken als salarissen en werkroosters, vond ze belachelijk. Haar weigering om hier in toe te geven, zorgde ervoor dat in 1959 een aantal dansers weggingen bij Het Nederlandse ballet en het Nederlandse Dans theater oprichtte. 

Rudi van Dantzig hoorde hier in de eerste instantie ook bij, al vond hij hier ook niet helemaal wat hij zocht. Hij ging dus weer terug naar Mevrouw en zou tot haar dood met haar samenwerken.

Rudi van Dantzig heeft zijn boek over Sonia Gaskell niet af kunnen maken, hij was ernstig ziek en heeft geen tijd meer gehad om de tekst te redigeren of bepaalde hoofdstukken over bijvoorbeeld Olga de Haas toe te voegen. Hij overleed in 2012 en liet een onaf manuscript na. Maria Vlaar heeft vervolgens de moeilijke taak op zich moeten nemen om de tekst in een lopend te maken en bijvoorbeeld herhalingen en inconsequenties te verwijderen. 

Het resultaat is een bijzonder mooi en interessant boek. Ik vind ballet erg mooi, maar  wist eigenlijk weinig van de ontwikkeling van het ballet in Nederland, terwijl dit zoals blijkt ontzettend interessant is. 

Rudi van Dantzig was natuurlijk zelf aanwezig bij een groot deel van de gebeurtenissen en kan hierdoor uitstekend verslag doen. Mooi vind ik dat hij probeert zo evenwichtig mogelijk te zijn, hij is er niet op uit om mensen onderuit te halen en hij spaart zichzelf ook niet in sommige zaken, zoals het ‘verraad’ in 1959.

Hij geeft eerlijk toe dat hij Mevrouw niet altijd begreep en zij tot het einde toe een raadsel bleef. Maar wel wordt duidelijk dat het Nederlandse ballet er anders had uitgezien en waarschijnlijk niet dezelfde kwaliteiten zou hebben zonder de inspanningen van Sonia Gaskell.

Herinneringen aan Sonia Gakell is geen echte biografie, maar is eerder een memoires. En in die zin is het een intrigerend stukje balletgeschiedenis over een bijzondere vrouw, maar ook door een bijzondere schrijver.

Uitgegeven in 2013 door uitgeverij De Arbeiderspers

Bladzijdes: 415