Charlotte, David Foenkinos

Een jong meisje wordt geboren in Berlijn. Haar ouders zijn van Joodse afkomst. Haar vader is een belangrijk arts. Als het meisje, Charlotte, negen jaar oud is, overlijdt haar moeder, naar men zegt aan zware griep. Er komt een stiefmoeder die een bekende opera zangeres is en de verstandhouding tussen die twee is redelijk. Charlottes vader werkt vooral.

Charlotte legt een talent voor tekenen aan de dag en wordt, als een van de weinig Joden, toegelaten tot de Berlijnse academie. Het is namelijk in de jaren ’30 en de nazi’s zijn aan de macht.

In 1938 wordt de situatie steeds gevaarlijker, zo wordt vader Albert opgepakt en geïnterneerd, en hoewel hij thuis komt, is hij onherroepelijk getekend. Het idee ontstaat om Charlotte, die dan nog net geen tweeëntwintig is en dus nog zonder paspoort kan reizen, naar haar grootouders te sturen die in Zuid-Frankrijk wonen.

Charlotte reist inderdaad naar Zuid-Frankrijk en zal haar ouders nooit terugzien. Als in 1940 de oorlog uitbreekt, pleegt haar grootmoeder zelfmoord. Maar dan blijkt dat de familiegeschiedenis vol zit met zelfmoorden, Charlotte hoort dat niet alleen haar eigen moeder, maar ook haar tante en nog een aantal andere familieleden geplaagd werden door depressies en een einde aan hun leven maakten. 

Voor haar valt een heleboel op zijn plek, ook haar eigen depressieve gevoelens krijgen nu een kader.

De verstandhouding met haar grootvader verslechterd snel. Hij verwijt haar de zelfmoorden, eist meer van haar dan een grootvader zou mogen vragen en de situatie is onmogelijk geworden.

Charlotte gaat op zichzelf wonen en begint te tekenen en te schilderen met een enorme intensiteit. Schilderijen, tekeningen schetsen, vergezeld van teksten en muziekfragmenten. Dit geheel levert ze uiteindelijk in bij een bevriende huisarts met de woorden ‘dit is mijn leven’. Het is aan deze man te danken dat dit werk nog bestaat.

In de eerste jaren van de oorlog werden de Joden rond Nice met rust gelaten. Dit gebied stond onder bewind van de Italianen en die maakten zich niet erg druk om de rassenwetten. Pas als in 1943 Italië capituleert, nemen de Duitsers het bevel over en zij willen korte metten maken de Joodse aanwezigheid. Voor Charlotte, haar man en haar ongeboren kind zal het leven eindigen in Auschwitz.

David Foenkinos was gefascineerd door Charlotte Salomon sinds hij voor het eerst kennis maakte met haar werk. Het kon dan ook bijna niet anders dan dat hij een roman over haar zou schrijven. Gemakkelijk was dit niet, want welke vorm moest het krijgen?

Wat meteen opvalt in Charlotte is de bijzondere stijl. Dit is namelijk compleet anders dan in het boek Het geheime leven van Henri Pick dat ik eerder van David Foenkinos las. Charlotte is geschreven in korte, staccato zinnen, met elke nieuwe zin op een nieuwe regel, Het is even wennen, maar als je het ritme te pakken hebt, wordt het heel mooi, bijna een gedicht.

Ik las in een interview met David Foenkinos dat hij het zo moest schrijven omdat hij niet in staat was om twee zinnen achter elkaar te schrijven en letterlijk na elke regel lucht nodig had.

De korte, sobere zinnen herbergen heel veel schoonheid en maken het verhaal des te indrukwekkender. Het leven van Charlotte Salomon was al moeilijk genoeg en hoeft niet op een dramatische toon verteld te worden. Juist op deze manier is de tragiek sterker en indringender.

Charlotte maakte op mij heel veel indruk, niet alleen vanwege de bijzondere stijl, maar ook vanwege de triestheid van het verhaal. Ik wil nu alleen maar meer over Charlotte Salomon weten en zie dat er nog meer boeken over haar zijn verschenen. Er is ook een uitgave van haar werk, die eenheid van tekeningen, schilderijen en teksten die ze Leven? Of Theater? had genoemd. 

Haar werken zijn namelijk via de huisarts die het in bewaring had, na de oorlog bij haar ouders terecht gekomen. Die waren naar Amsterdam gevlucht en hebben de oorlog hier overleefd. De werken zijn geschonken aan het Joods Historisch Museum.

Mooi vond ik ook dat de schrijver af en toe in het verhaal opduikt, om te vertellen dat hij ergens is geweest en heeft geprobeerd om het verleden van Charlotte tastbaar te maken. De ene keer ging dit beduidend gemakkelijker dan op andere momenten. Deze kleine doorkijkjes doen je als lezer wel goed beseffen dat het hier gaat om werkelijke gebeurtenissen.

Dit is misschien een roman, maar ook een eerbetoon.

Oorspronkelijke Franse titel: Charlotte (2014)

Nederlandse uitgave 2015 door uitgeverij Cossee

Nederlandse vertaling: Marianne Kaas

Bladzijdes 236