Ik blijf hier, Marco Balzano

Midden in een meer in het noorden van Italië steekt alleen nog een kerktoren boven het water uit. Dit is de toren van het dorp Curon in Alto Adige, dat door de aanleg van een stuwdam onder de waterspiegel verdween. En de mensen in dat gebied hadden al heel wat voor hun kiezen gekregen in de jaren ervoor, de geschiedenis had hen niet gespaard.

Na de door hun verloren Eerste Wereldoorlog, verloor Oostenrijk een deel van Tirol aan Italië. Zuid-Tirol werd nu Alto Adige genoemd en de inwoners waren Italianen. Of in ieder geval in naam. In werkelijkheid gaat dit natuurlijk niet zo snel en de mensen in de bergen bleven vasthouden aan hun gewoontes en hun Duitse taal. 

Toen Mussolini aan de macht kwam, begon hij met harde hand de Italianisering door te voeren. Duits spreken was verboden, Tirolers kwamen niet meer aan het werk en zelfs de grafstenen moesten een Italiaans opschrift krijgen.

Zo’n diepgaande verandering met geweld in korte tijd te willen afdwingen, is gedoemd te mislukken. Zoiets leidt namelijk vooral tot bitterheid en verzet en dat is precies wat er hier gebeurde.

Toen Hitler aan de macht kwam en de mensen in Zuid Tirol de keuze kregen om te verhuizen naar Duitsland, grepen velen dit met beide handen aan. Niet iedereen wilde of kon deze stap maken en dit leidde tot verschillende kampen binnen de dorpen en zelfs binnen families.

Trina is getrouwd met Erich, en samen hebben ze een boerenbedrijfje. Niet groot, maar ze kunnen ervan rondkomen. Trina heeft voor onderwijzeres gestudeerd en leerde zelfs Italiaans, in de hoop dat ze daardoor een baan kon krijgen. Maar de regering wil alleen Italiaanse onderwijzers en Trina en haar vriendinnen raken dan betrokken bij het ondergrondse onderwijs om de kinderen ondanks alle verboden Duits te leren.

Als de keuze komt om naar Duitsland te gaan, weigert Erich te vertrekken. Hij wil zijn geboortegrond niet verlaten, dit is waar hij thuishoort. Bovendien vertrouwt hij de Duitsers net zo min als de Italiaanse regering. Anderen uit de familie maken deze keuze echter wel en dit zorgt voor een verschrikkelijke breuk, waar Erich en Trina bijna niet overheen komen.

Maar lang tijd om stil te staan hebben ze niet, want de oorlog breekt uit. Erich moet in het Italiaanse leger dienen en weigert als hij gewond terug is gekeerd om nog eens naar het front te gaan, terwijl hun zoon ervoor kiest om vrijwillig achter Hitler aan te lopen.

En als de oorlog dan eindelijk is afgelopen, de wonden gelikt worden en het normale leven eindelijk zijn gang weer kan gaan, komen de ingenieurs terug die voor de oorlog al bezig waren met de aanleg van een stuwdam. Curon zal onder de diepte verdwijnen, en Erich, die al die jaren zijn land niet wilde verlaten, raakt nu toch alles kwijt.

Eerder las ik het boek Eva slaapt van Francesca Melandri, dat zich ook in deze regio afspeelt. Ik blijf hier is weer heel anders, maar vormt een mooie aanvulling op deze interessante periode in de Italiaanse geschiedenis.

Ik blijf hier wordt verteld uit het perspectief van Trina, die alle gebeurtenissen meemaakt en bijna tegen wil en dank bij de zaken betrokken raakt. Ze is niet iemand met veel belangstelling voor politiek, maar ze reageert, zoals zoveel mensen natuurlijk doen, op wat haar zelf overkomt. Maar ze is ook geen willoos slachtoffer, ze onderneemt actie en besluit bijvoorbeeld zelf om met Erich mee te gaan als hij op de vlucht slaat voor de soldaten.

Erich is een stugge man die weinig van zijn gevoelens laat blijken. Zoals Trina op een gegeven moment opmerkt, ‘ik ken hem eigenlijk helemaal niet’. Maar Erich is diep geworteld in zijn eigen grond, zijn dorp waar hij geboren is. Het verlies dat hij moet verwerken, is wat hem de das om doet.

Hij overleed in zijn slaap, net als Pa. De dokter zei dat hij iets aan zijn hart had, maar ik weet dat het de vermoeidheid was die de overhand kreeg. Je gaat alleen maar dood aan vermoeidheid. De vermoeidheid die de anderen ons bezorgen, die we onszelf bezorgen, die onze gedachten ons bezorgen. Hij had zijn dieren niet meer, zijn land stond onder water, hij was geen boer meer, hij woonde niet meer in zijn eigen dorp. Hij was niets meer van wat hij wilde zijn, en als je het leven niet meer herkent, dan word je snel moe.

Ik vond het mooi dat Marco Balzano met dit boek het verhaal vertelt van de inwoners van het dorpje Curon, dat echt onder water kwam te staan, omdat hun belangen niet opwogen tegen de vooruitgang, zoals de regering dat noemde. Heb je de geweld, onderdrukking en de oorlog overleefd, dan raak je alles kwijt aan de vooruitgang.

Mooi ook hoe duidelijk wordt dat het voor gewone mensen zo moeilijk is om zich te verzetten tegen de grote gebeurtenissen, of dat nu de oorlog is of de aanleg van een stuwdam. Het zijn de hoge heren die de beslissingen nemen en de gewone mensen die de prijs moeten betalen. En heel goed is te zien dat geweld en onderdrukking alleen maar meer geweld voortbrengt.

Marco Bolzano heeft een sobere manier van vertellen, waarin bepaalde observaties alleen maar scherper aankomen en je beseft dat sommige dingen ook vandaag de dag nog altijd waar zijn.

Ik bedacht dat als ze me het niet zo diep hadden laten haten, Italiaans een mooie taal was. Als je het voorlas, leek het wel zingen. Als ik het niet meteen zou associëren met die opscheppers  van een fascisten, was ik misschien wel doorgegaan met het neuriën van de liedjes die ik op de grammofoon van Barbara had gehoord. […] en misschien had Maja dat ook gedaan en was dit hele dal in de loop der tijd een kruispunt geworden van mensen die elkaar in alle opzichten begrepen en niet een onzekere plek in Europa waar iedereen de ander scheef aankijkt. Maar het Italiaans en het Duits bleven muren die alleen maar hoger werden. De dictators hadden ze omgezet in wapens en oorlogsverklaringen.

Originele Italiaanse titel: Resto qui (2018)

Nederlandse uitgave 2019 door uitgeverij De arbeiderspers

Nederlandse vertaling: Erwin Krijgsman

Bladzijdes: 232