De Franse intifada, Andrew Hussey

Frankrijk is het land in West-Europa waar de meeste aanslagen gepleegd worden door radicale moslims. Denk hierbij aan de auto die in Nice de boulevard opreed, de aanslag op het kantoor van Charlie Hebdo en de gruwelijke schietpartij in Bataclan in Parijs.

Andrew Hussey is een Engelse historicus die aan de universiteit van Lyon heeft gestudeerd en vloeiend Frans spreekt. Hij heeft meerdere boeken geschreven, waaronder één over de geschiedenis van Parijs en hij is decaan aan het Franse departement van de Universiteit van Londen, dat in Parijs gevestigd is.

In dit boek doet hij een zeer geslaagde poging om uit te leggen waarom het juist Frankrijk is dat zo’n gewelddadige relatie heeft met de vele Arabieren die in Frankrijk leven.

Het komt er, zoals bijna altijd, op neer dat je moet kijken naar de geschiedenis.

Algerije

Frankrijk had in de 19^e eeuw een deel van Noord-Afrika in bezit gekregen. Dit ging niet bepaald op een vriendelijke manier. Algiers was in de 18^e en 19^e eeuw vooral bekend in Europa vanwege het risico dat je liep om gekidnapt te worden. De slavenmarkten van Algiers waren berucht.

In 1830 namen de Fransen met veel geweld het in als hun kolonie en veel Fransen kwamen als pied-noirs naar Algerije om zich te vestigen. Wat volgden waren decennia waarin de Algerijnen onderdrukt werden en de pied-noirs het beste land, de meeste functies en alle macht hadden.

Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog van 1954-1962 werden er van beide kanten verschrikkelijke gruwelijkheden begaan, men ging zich van beide kanten te buiten aan orgieën van geweld, waarbij niets en niemand gespaard werd. De Algerijnen die op dat moment in Frankrijk zaten, werden met een scheef oog aangekeken. In 1962 kwam er voor een deel een eind aan het geweld nadat de onafhankelijkheid werd getekend.

De strijd om Algerije was zo heftig omdat voor Frankrijk Algerije geen kolonie was, maar een onlosmakelijk onderdeel van Frankrijk, net zo Frans als Parijs of de Provence. Het was voor de Fransen ondenkbaar dat Algerije zich los zou willen maken.

Marokko

Nadat Frankrijk in 1830 Algerije had veroverd, richtten zowel Spanje als Frankrijk  hun ogen op Marokko. Spanje kreeg het noorden (rond Ceuta), en de Westelijke Sahara, de Fransen het stuk tussenin. Doordat er heel weinig respect of begrip was voor de islamitische gewoontes en gebruiken, waren er veel spanningen tussen bevolking en de kolonisator. Regelmatig waren er opstanden die met harde hand werden neergeslagen.

Dit werd erger toen in de jaren ’50 en ’60 er heel veel Westerlingen (voornamelijk Engelsen en Amerikanen) aangelokt werden door de exotische reputatie en zich vervolgens overgaven aan allerlei uitspattingen, die de Marokkaanse bevolking een doorn in het oog waren.

Tunesie

Tunesië was rond 1830 een land in de problemen. Het was niet echt een staat te noemen, maar was een verzameling van stammen die elkaar de tent uit vochten en het moest nodig moderniseren. Het lag aan de buitenkant van het Ottomaanse rijk en werd niet heel goed beschermd. Het keek dan ook angstig naar de nieuwe grootmacht die het buurland net had ingenomen, vrezend voor hun eigen lot.

Enkele tientallen jaren later, zo rond 1881, was Tunesië bijna bankroet. De modernisering was niet echt gelukt en in de jaren ervoor waren de Europese landen erin geslaagd om de piraterij te stoppen, die nou juist de belangrijkste bron van inkomsten voor de regering was.

Frankrijk zag haar kans en schoot Tunesië te hulp met leningen, die er uiteindelijk voor zorgden dat Frankrijk de macht kon overnemen, omdat de regering de leningen niet kon terugbetalen. Vanaf dat moment had Frankrijk er een kolonie bij.

Na de onafhankelijkheid

In 1956 werd Marokko onafhankelijk, in 1957 Tunesië en in 1962 volgde Algerije. Je zou dus kunnen zeggen dat de spanningen moesten verminderen. Maar dat was maar voor een deel het geval, de band tussen Frankrijk en Noord Afrika bleef bestaan en je kunt zelfs zeggen dat die tot op de dag van vandaag bestaat.   

Frankrijk stond aan de ene kant symbool voor de onderdrukker, maar was tegelijkertijd ook het beloofde land. Veel Noord-Afrikanen waagden dan ook de oversteek in de hoop op een beter leven.

Helaas voor veel Arabieren werd hun leven er niet veel beter op. 

De Algerijnen waren de grootste groep Arabieren en de meesten waren 1962 naar Frankrijk gekomen. Op dat moment waren ze niet welkom; Frankrijk had al de pied-noirs die opgevangen moesten worden, maar dat waren tenminste nog Fransen. Voor de Algerijnen was geen plek. De Algerijnen zaten jarenlang in opvangkampen waar de voorzieningen niet of nauwelijks aanwezig waren en kwamen vaak terecht in troosteloze buitenwijken met simpele baantjes.

Ook de andere Arabieren die naar Frankrijk waren gekomen verkeerden in gelijksoortige omstandigheden (minus de opvangkampen).

Een kenmerkend aspect voor Frankrijk is dat sinds de Franse Revolutie er een strikte scheiding van kerk en staat is, er mag in de openbaarheid van de Republiek geen enkele verwijzing naar religie zijn. De Fransen vinden over het algemeen dat je in de eerste instantie onderdeel bent van de Franse Republiek, dat moet de hoofdmoot zijn van je identiteit. 

Dat dit voor veel Arabieren anders zit en dat voor deze groep hun geloof vaak het belangrijkste is, wordt met wantrouwen en soms zelf afkeer bekeken. Iemand die in de gevangenis zit, krijgt bijvoorbeeld op grond van religie geen extra mogelijkheden om die religie uit te oefenen, er wordt totaal geen rekening mee gehouden.

Veel Arabieren wonen in buitenwijken, ver van het centrum van een stad, waar bijna geen voorzieningen of kansen zijn voor vooral de groep jongeren. Die voelen zich dan ook bijna niet verwant met Frankrijk, en voelen zich zeker niet Frans!

Veel Arabieren vereenzelvigen zich in grote mate met de andere Arabieren en vooral de onderdrukte Palestijnen zijn een inspiratie. De Palestijnse intifada waarbij de Palestijnen met geringe middelen het de vijand flink lastig kan maken, vormt een groot voorbeeld.

Uit dit alles en nog een beetje meer, komt de radicalisatie onder de jeugd voort en de vele aanslagen die gepleegd worden. Regelmatig is er in Parijs sprake van aanvaringen tussen de politie en de Arabische jeugd, zowel in de Banlieues en bijvoorbeeld in Gare du Nord.

En goed historisch non-fictie boek is goed leesbaar geschreven, bevat een duidelijk notenapparaat en is geschreven door iemand die er verstand van heeft. Als een boek zoveel feiten vertelt dat ik er heel nieuwsgierig door word en meer wil weten en dat het mij veel nieuwe dingen leert, ben ik helemaal blij. De Franse intifada voldoet aan al deze eisen, Andrew Hussey is een bijzonder goede schrijver.

Heel duidelijk wordt deze ingewikkelde materie uitgelegd en krijg je een beeld van de hoeveelheid verwarde draden die dit verhaal zo onduidelijk maakt. Dit boek doet er veel aan om de knopen te ontwarren en je een beetje inzicht te geven in de relatie tussen Frankrijk en haar Arabieren.

Absolute aanrader!

Originele Engelse titel: The French intifadah. The long war between France and its Arabs. (2014)

Nederlandse uitgave 2017 door uitgeverij De arbeiderspers

Nederlandse vertaling Jan Braks

Bladzijdes: 374