De Rusluie, Nicole Harmsen

Vriezeveen in 1739 is een klein dorp waar de dorpelingen grotendeels afhankelijk zijn van de heer van Almelo. Hij int de pachten, hij bepaalt wat er wel en niet mag. De boeren in Vriezenveen hebben het niet gemakkelijk, want de grond is snel te nat en de aardappeloogst mislukt dan helemaal. Dat is een groot probleem, want zonder aardappels is er weinig te eten. 

De boeren hebben echter nog een bijverdienste, ze verbouwen vlas waar linnen van gesponnen kan worden en de geweven linnen doeken uit Vriezenveen zijn van hoge kwaliteit. Het is dan ook de gewoonte dat veel boeren een deel van het jaar van huis zijn om in Vlaanderen of in Westfalen hun koopwaar aan de man te brengen, vaak de enige manier waarop er nog een beetje geld binnenkomt. 

Jan Klein en zijn gezin en Wicher Grobben en zijn gezin zijn buren in Vriezenveen. Zoon Roelof en dochter Annetjen trouwen, waarmee de families met elkaar verbonden worden. 

De beide families hebben allebei hun problemen en zorgen en Jan Klein besluit om nu niet naar Westfalen te trekken, maar nog een stuk verder te reizen, helemaal naar Rusland. Hij wordt één van de Rusluie, de Hollandse handelaren in Rusland.  

Dit is een hard gelag voor zijn gezin, die vader Jan zeker een half jaar zullen moeten missen. Maar het is wel een goede keuze geweest, want het hoogwaardige linnen vindt gretig aftrek in Rusland, zelfs keizerin Catharina de Grote heeft belangstelling. Al snel wordt er niet alleen linnen verhandeld, maar wordt er een grote zaak opgebouwd waarin allerlei stoffen worden verhandeld; linnen, katoen, wol en zelfs zijde. De families Klein en Grobben doen het goed in Sint Petersburg. Ze hebben een chique zaak en behoren tot de stand van de welgestelde kooplieden. 

Het is dan ook de bedoeling dat deze nieuwe welstand behouden blijft, er moet getrouwd worden om de zaak te laten voortbestaan en nieuwe generaties komen naar Rusland om het vak te leren en de handel voort te zetten. 

Ondertussen gaat de wereldgeschiedenis niet aan de families voorbij. Als in 1795 de Fransen Nederland bezetten, zijn sommige leden van de familie in Vriezenveen blij. Blij dat eindelijk het onrechtvaardige juk van de heer van Almelo wordt verbroken. Als echter Napoleon soldaten nodig heeft voor zijn Grande Armée om in Rusland te gaan vechten, komen neven tegenover elkaar te staan. Sommigen zijn in dienst van Napoleon, anderen in het leger van de Tsaar. 

In 1905 wordt duidelijk dat de situatie in Rusland aan het veranderen is. De stoffenhandel heeft ondertussen een fabriek waarin stoffen worden gefabriceerd, en de familie behoort tot de hoogste middenklasse. Maar de grote arme massa in Rusland is ontevreden en wil verandering, wil revolutie. In 1905 kan dit nog onderdrukt worden, al zijn er veel gewelddadigheden in de straten en moeten de rijke burgers enorm oppassen. In 1917 als eerst de Voorlopige Regering aan de macht komt en in oktober de Bolsjewieken onder leiding van Lenin, is er geen houden meer aan. 

De Rusluie, die tweehonderd jaar hun zaak hebben opgebouwd uit niets, die Rusland als hun vaderland beschouwen en het helemaal gemaakt hebben, moeten alles achterlaten en terugkeren naar Nederland. 

Nicole Harmsen heeft met De Rusluie een grootste roman geschreven. Het is niet gemakkelijk om zes generaties te volgen en de spanning vast te houden. Dat ze af en toe een flinke sprong in de tijd maakt, is denk ik een zeer goede keuze geweest. We volgen alleen de cruciale momenten en keerpunten waar de families mee te maken krijgen en blijven niet hangen in eindeloze levens en details. 

De korte hoofdstukken steeds vanuit een ander perspectief helpen hier ook aan mee, dit leest enorm vlot en prettig. 

Natuurlijk maakt de schrijfster soms keuzes die ik graag wat anders had gezien, de dronken en verongelijkte Herman interesseerde me niets en we bleven wat mij betreft iets te lang bij hem hangen, terwijl ik graag iets meer had gelezen over het eerste begin van Jan Klein in Rusland. En vijf moorden  en een zelfmoord zijn misschien iets teveel van het goede. Maar dit zijn persoonlijke punten, die een andere lezer misschien helemaal anders ziet. 

Ik werd verder helemaal meegenomen in de wederwaardigheden van deze Rusluie en alles wat ze hebben meegemaakt, met de achtergrond van de grote Europese gebeurtenissen zoals de inval van Napoleon in Nederland en Rusland, en de veranderingen in Rusland als dat de revolutie uitbreekt. 

De trots op de goedlopende zaak die ze eigenhandig hebben opgebouwd is begrijpelijk, al is het duidelijk dat ze zelf niet helemaal inzien dat ze rond 1900 deel zijn geworden van het probleem. Van onderdrukte armen die werden uitgebuit in Vriezenveen, zijn ze nu zelf de uitbuiters en onderdrukkers geworden die hun arbeiders voor een te laag loon in slechte omstandigheden laten werken. 

De cirkel  is weer rond als in 1917 de familie terug moet naar Nederland, zonder bezittingen en met een onzekere toekomst voor zich. 

Nicole Harmsen heeft een huzarenstukje geleverd met De Rusluie en een bijzonder stuk geschiedenis op zeer leesbare wijze ontzettend dichtbij gebracht. 

Uitgegeven in 2018 door uitgeverij Ambo/Anthos

Bladzijdes: 402