De ansichtkaart, Anne Berest

Na de Tweede Wereldoorlog waren er in de Joodse gemeenschap verschillende reacties. Je had Joden die orthodoxer dan orthodox werden om te proberen wat hen ontnomen was weer terug te krijgen en te beschermen. Je had ook mensen die er zo min mogelijk mee bezig wilden zijn en eigenlijk bijna vergaten dat ze Joods waren. 

De familie van Anne Berest behoorde tot die tweede categorie. Ergens wist Anne wel dat ze Joods was, maar er werd nooit over gesproken,  haar familie ging niet naar de synagoge, vierde geen Joodse feesten en alleen af en toe kwam er een opmerking over een gedeeld verleden, maar een uitleg kwam er nooit.  

Tot in 2003 Anne's moeder Lalia een ansichtkaart krijgt, een afbeelding van de Opera Garnier in Parijs, met achterop vier namen: Ephraim, Emma, Noemie en Jacques. De namen van de grootouders, oom en tante van Lalia die allemaal in 1942 zijn omgekomen in Auschwitz. 

Op dat moment is het niet duidelijk wie de ansichtkaart heeft gestuurd of waarom en Anne staat er verder niet zo bij stil. Pas jaren later als ze zelf in verwachting is beseft ze dat ze helemaal niets van deze mensen afweet en begint het te kriebelen. Ze komt er dan achter dat haar moeder al een groot deel van de familiegeschiedenis heeft ontrafelt, en Anne gaat hiermee verder. Zij wil weten hoe het haar eigen oma die de oorlog heeft overleeft, is vergaan, en wil het raadsel van de ansichtkaart oplossen. 

Anne Berest is erin geslaagd om een perfecte mix te schrijven van biografisch familieonderzoek en historische roman, dit loopt naadloos in elkaar over. 

We krijgen de geschiedenis van de Russisch-Joodse familie Rabinovitch, die na de Russische Revolutie tot de droevige conclusie kwam dat er voor Joden in Rusland nog niet echt veel verbeterd was. De familieleden gaan allemaal ergens anders naar toe, maar Ephraim en zijn vrouw Emma vertrekken in de eerste instantie naar Letland. Hier bouwen ze een zaak op, maar door omstandigheden moeten ze weer vertrekken. Ze verblijven een tijdje bij opa en oma in Palestina, maar ook dit beloofde land heeft niet de mogelijkheden waarop ze hadden gehoopt. Ephraim besluit dan nog een keer te verkassen, naar Frankrijk. 

Hier proberen hij en zijn gezin zich aan te passen en Ephraim hoopt eens de Franse nationaliteit te krijgen. Maar dit lukt niet en als de oorlog uitbreekt, is het lot van de familie bezegeld. Alleen Miryam zal de oorlog overleven, maar zal hier weinig over vertellen aan haar dochter en kleindochters. 

De ansichtkaart is aan de ene kant het verhaal van de familie Rabinovitch, en aan de andere kant de zoektocht van Anne Berest naar de herkomst van de ansichtkaart en het verleden van haar grootmoeder. 

Wat ik vooral heel knap vind is hoe Anne Berest in staat is om de grote geschiedenis van de Holocaust en de gebeurtenissen tijdens de oorlog, verhalen die we wel denken te kennen zo onderhand, een nieuw persoonlijk gezicht kan geven, zodat het je toch weer raakt. 

Het verhaal van de familie Rabinovitch, hun reis door verschillende landen op zoek naar een plek om thuis te zijn, is het verhaal zoals zoveel Joodse families die kunnen vertellen. Ook de vraag wat Joods zijn nu eigenlijk betekent, zal in veel Joodse families een rol spelen, net zoals hoe je omgaat met de erfenis van de Tweede Wereldoorlog en het antisemitisme dat ook nu nog de kop opsteekt. 

Anne Berest heeft een ontzettend fijne schrijfstijl, en ze weet haar familieleden op het papier tot leven te wekken, met hun goede en hun slechte kanten. Verraders en verzetsmensen, helden en lafaards, ze komen allemaal voorbij, zowel in het verleden als in het heden. 

Mooi wordt ook weer duidelijk hoe ondenkbaar het voor de mensen in 1939 was om te begrijpen waar het op uit zou lopen, en voor de mensen net na de oorlog om te begrijpen wat de overlevenden in de kampen hadden meegemaakt. Men had in beide gevallen geen idee, men kon zich er gewoon geen enkele voorstelling van maken omdat de Holocaust alle menselijke begrip te boven gaat. 

De ansichtkaart is een indringende en meeslepende, uitermate goed geschreven familiegeschiedenis. Het is geen boek dat je kunt lezen vlak voor het slapen gaan, want sommige beelden blijven je nog heel lang bij. Een indrukwekkend boek, maar daarmee zeg ik eigenlijk niet genoeg. Kortom, lees het zelf!

Originele Franse titel: La carte postale (2021)

Nederlandse uitgave 2023 door uitgeverij Nieuw Amsterdam

Nederlandse vertaling: Ghislaine van Drunen en Annelies Kin

Bladzijdes: 397