Broeder Cadfael, de boeken en de serie (1994-1998)

De boeken

Broeder Cadfael is een Benedictijner monnik die rond 1135 leeft in de abdij van Shrewsbury. Broeder Cadfael werd pas laat tot het kloosterleven geroepen. Hij heeft eerst gevochten in de eerste kruistocht, heeft lange tijd in het Midden-Oosten gewoond en heeft heel wat meegemaakt. Nu is hij in de vijftig en al enkele jaren de beheerder van de kloostertuin. Na al zijn avonturen vindt hij hier rust en een vredig onderkomen. Hij heeft in volle tevredenheid voor het klooster gekozen, en hij denkt regelmatig zonder bitterheid terug aan zijn verleden en de ervaringen die hij heeft opgedaan.

Cadfaels botanische kennis en kruidenpreparaten maken hem tot een veel gevraagde genezer, zowel in de abdij als door de mensen van de stad. De verschillende abten van het klooster geven Cadfael enige speelruimte om naast zijn kloosterlijke verplichtingen aan deze vraag te voldoen. Daarnaast heeft Cadfael een groot observatievermogen en het is dan ook geen wonder dat als er een misdaad wordt begaan, Cadfael degene is die de aanwijzingen volgt om tot de goede oplossing te komen. Hij doet dit zonder de hulp van moderne forensische technologie, maar door de combinatie van mensenkennis, wereldlijke kennis en de geneeskunde kan hij toch de juiste gang van zaken afleiden.  

Broeder Cadfael is van Welshe afkomst, hij spreekt dan ook Welsh en kent de gebruiken en ook die kennis komt hem goed van pas, aangezien Shrewsbury op de grens met Wales ligt. Cadfael wordt ingezet als vertaler en diplomatisch boodschapper als dit nodig is. 

In het eerste boek, Het heilige vuur, moet Cadfael al zijn kennis en vaardigheden inzetten om een pelgrimsreis naar Wales tot een goed einde te brengen, als hij en een groep mede-monniken naar Wales vertrekken om de botten van een heilige op te halen. De abdij heeft een dringende behoefte aan wat goede relieken, maar de bewoners van het dorpje waar ze begraven ligt, zijn niet heel erg genegen om van hun Winifred te scheiden. Als er vervolgens een moord gepleegd wordt, komen de verhoudingen tussen monniken en dorpelingen helemaal op scherp te staan. Gelukkig weet Cadfael een oplossing, al is het maar goed dat niet iedereen erachter komt wat dat inhoudt...

In de andere negentien boeken blijven we vooral in de stad Shrewsbury en de omringende landerijen. We leren de edelen kennen die de domeinen beheren, de boeren en de horigen die de akkers bewerken, de mensen in de stad en de kloosterlingen, maar ook de mensen die buiten de maatschappij vallen zoals de bedelaars en de leprozen. Er worden mensen bedrogen, diefstallen en moorden gepleegd, onschuldigen worden onterecht beschuldigd en schuldigen proberen eronderuit te komen. 

Daarnaast moet Cadfael zijn weg zien te vinden in het lastige politieke klimaat op dat moment, maar ook binnen het klooster is niet altijd iedereen even blij met hem. De starre prior Robert en zijn slijmerige hulpje broeder Jerom zijn er altijd op uit om het slechtste van iedereen te denken en willen Cadfael nooit het voordeel van de twijfel gunnen. Gelukkig zijn er nog meer broeders die wel aardig zijn, een hele sliert novicen die komen helpen in de tuinen en soms een cruciale rol spelen in de zaak die Cadfael om handen heeft. Er zijn twee opeenvolgende abten, eerst de zachtmoedige Herbert en daarna de schrandere Radulfus, die Cadfael de ruimte geven die hij nodig heeft. Je komt en passant dus ook wat te weten over het reilen en zeilen in een groot Middeleeuws klooster. 

Het mooie is dat als je de boeken op volgorde leest, je steeds meer te weten komt over de vaste personages, en er een ontwikkeling zit in wat er gebeurt. Daarbij leer je ook meer over bijvoorbeeld het verleden van Cadfael. 

De eerste vijf boeken van de serie. In totaal zijn er 20 verschenen.

Historische achtergrond

De Benedictijnse abdij in Shrewsbury bestaat en is in 1083 gesticht. Het was een bloeiende abdij met meer dan vijftig broeders en daarnaast ook nog vele lekenbroeders. Vele namen van de broeders die in de serie voorkomen, zijn genomen uit de registers van de abdij, hoewel Ellis Peters natuurlijk hun karakters zelf heeft ingevuld. 

In de periode dat de boeken over Cadfael spelen, was er een burgeroorlog gaande in Engeland. Toen koning Hendrik I in 1135 stierf, was het onduidelijk wie hem moest opvolgen. 

Hendrik zelf had zijn dochter Mathilde (of Maud) aangewezen als erfgename, en had zijn baronnen trouw aan haar laten zweren. Mathilde was korte tijd getrouwd geweest met keizer Hendrik V van het Duitse rijk, maar hij overleed in 1125. Na zijn dood trouwde ze in 1128 met Geoffrey van Anjou, al bleef ze bekend staan als keizerin Mathilde. 

Toen koning Hendrik echter overleed, bleek dat de opvolging van keizerin Mathilde allesbehalve zeker was, want er was nog een gegadigde voor de troon: Stephen van Blois, een zoon van Hendriks zuster. Een deel van de baronnen steunde deze man voor de troon, een deel bleef de keizerin trouw, en een groot deel probeerde zich afzijdig te houden. Er brak een burgeroorlog uit en families werden uiteen gerukt doordat de een Stephen en de ander Mathilde steunde. De kansen voor beiden wisselden steeds, soms leek Mathilde aan de winnende hand te zijn en soms Stephen. Beiden hadden elkaar wel eens gevangen genomen en enkele keren was er geprobeerd te onderhandelen. 

In 1147 mengde de zoon van Mathilde en Geoffrey, Hendrik zich in de strijd. Hij was nog maar veertien jaar oud, maar dit gaf al wel aan dat hij een behoorlijke drive had. Uiteindelijk zou Stephen hem tot erfgenaam benomen en na de dood van Stephen in 1154 werd Hendrik gekroond tot koning Hendrik II. De burgeroorlog die bekend stond als ' De anarchie', was toen eindelijk voorbij.

Broeder Cadfael (gespeeld door Derek Jacobi)

Wat maakt de boeken zo goed?

Wat ik zo fijn vind aan deze serie is ten eerste broeder Cadfael zelf. Hij is een vriendelijke man die in de eerste instantie kijkt naar de mensen en hun omstandigheden. Hij oordeelt niet snel, en probeert om te handelen zoals dat voor zoveel mogelijk mensen goed is. Het is hem daarbij niet te doen om in de eerste instantie de schuldigen te straffen, maar vooral om de onschuldigen te helpen en om gerechtigheid voor het slachtoffer te krijgen. Cadfael is ook een beetje een romanticus, met een zwak voor jonge geliefden. 

Ellis Peters is het pseudoniem van Edith Pargeter, en zij had grote interesse in geschiedenis. Hoewel ze hier geen officiele studie in heeft gedaan, was haar kennis wel enorm groot en ze wist de 12 eeuw tot leven te brengen. De verhalen van Cadfael zijn rijk aan details over het dagelijks leven van allerlei soorten mensen, op het platteland en in de stad, in Wales en in Engeland.

Knap is dat je niet een soort info-dump over je heen krijgt, maar al die details heel gewoon onderdeel zijn van het verhaal en daarom is het zo interessant.  Je hebt het gevoel dat je zelf even in de 12 eeuw leeft. 

De politiek, zowel in het klooster, de stad, als in de burgeroorlog, vormen ook een belangrijk onderdeel, omdat zoveel mensen er mee te maken kregen in die tijd. Cadfael blijft hierin neutraal, en hij heeft vrienden in beide kampen, maar het wordt goed duidelijk hoe veel invloed dit conflict had. 

Wat ik ook heel goed vind is dat de mentaliteit in de middeleeuwen past. Ja, Cadfael heeft een aangenaam relativeringsvermogen, maar hij is geen 20e eeuwse man in een 12e eeuwse pij. Zijn geloof vormt een integraal onderdeel van wie hij is (kan ook niet anders als monnik), en hij zet zich niet af tegen de maatschappij, hoewel daar best dingen in te vinden zijn die voor de moderne lezer onrechtvaardig of verkeerd lijken.

De zaken zelf zijn soms een tikje voorspelbaar, zeker als je meerdere boeken in korte tijd achter elkaar leest, maar dat vind ik geen probleem, omdat ik de rest zo ontzettend goed vind. En als ik eerlijk ben, dit werkt voor mij juist troostrijk als ik bijvoorbeeld veel stress heb. Maar er zijn ook zeker verhalen die een enorme diepte hebben en je echt raken. De eenzame bruid is hier een goed voorbeeld van.

De eerste boeken verschenen eind jaren ' 70, en hadden een bescheiden succes, maar pas nadat in de jaren '80 De naam van de Roos van Umberto Eco een overweldigend succes had, werden de broeder Cadfael boeken meegenomen in de toenemende vraag naar Middeleeuwse detectives. 

Broeder Cadfael (Derek Jacobi)
in zijn werkplaats

De serie Cadfael (1994-1998)

In de jaren negentig is er ook een televisieserie van gemaakt, waarin 13 van de 20 boeken zijn verfilmd. Sir Derek Jacobi vertolkt de hoofdrol en ik kan er niks aan doen, als ik de boeken lees, zie ik Derek Jacobi voor me! Hij past perfect als de wijze, vriendelijke en scherpzinnige Cadfael. 

De kwaliteit is zoals je die van een Engelse serie mag verwachten, hoewel niet alle kostuumkeuzes even goed zijn en haar en vooral make-up vaak te modern zijn. De sfeer wordt echter over het algemeen goed getroffen en ik geniet van het geheel. 

Veel goede acteurs spelen mee, al is het jammer dat sheriff Hugh Beringar door drie acteurs wordt gespeeld, want de eerste, Sean Pertwee, was de beste. Maar verheug je verder op Tara Fitzgerald, Julian Firth, Terrence Hardiman, Kitty Aldridge, Hugh Bonneville, Steven MacIntosh, Jonathan Firth, Hermione Norris en nog veel meer Engelse top-acteurs.

Kortom, zowel de boeken als de televisieserie vormen een heerlijke bron van ontspanning, ideaal als je even helemaal uit de wereld wil ontsnappen. 

Mocht je nu trouwens iets meer willen weten over de burgeroorlog tussen Stephen en Mathilda, dan verwijs ik je naar Horrible Histories (en dan is ook de vraag hoeveel verwijzingen naar Abba je hieruit haalt!)