Helenka, Anna van Suchtelen

Helenka Drecki wordt in 1887 geboren, als de dochter van een welgestelde fabriekseigenaar. Haar vader heeft een suikerfabriek, en is zelf ingenieur. Zijn oudste dochter is een intelligent meisje, dat graag met haar vader tijd doorbrengt in het laboratorium. 

De familie is Pools, maar Polen is op dat moment onderdeel van het Russische keizerrijk en Pools onderwijs is bijvoorbeeld verboden. 

Vader Drecki wil echter dat zijn dochter alle kansen krijgt, en zij mag naar een middelbare school in Warschau, waar toch Pools onderwijs gegeven wordt. Vader hoopt dat eens Polen vrij zal zijn en dan zal het land goed opgeleide mensen nodig hebben.

Op school blijkt dat Helenka goed is in beta-wetenschappen en zij gaat natuur- en scheikunde studeren in Zurich. Hier zijn verschillende goede professoren die de studenten kennis laten maken met hun vak, maar ook met allerlei andere zaken en er is een levendige culturele sfeer onder de studenten. Helenka maakt muziek, gaat op excursies naar de alpen en brengt ongelofelijk veel tijd door in het lab. 

Zij en haar Nederlandse medestudent Teddy van Suchtelen worden verliefd, maar het duurt even voor ze zullen kunnen trouwen. Als Teddy op weg is naar Helenka, breekt de Eerste Wereldoorlog uit, een oorlog die veel invloed zal hebben op de familie. De Russische revolutie die daarna uitbreekt, zal nog meer invloed hebben. 

Helenka en Teddy zijn ondanks de bezwaren van haar familie getrouwd en zijn naar Zweden verhuisd, waar Teddy manager is in een zeepfabriek en Helenka in het laboratorium werkt. Ze krijgen drie zoontjes, maar helaas blijkt ook dat Helenka ziek is. Ze heeft tuberculoze en moet kuren in Zwitserland. Jarenlang zal ze gescheiden zijn van haar familie, Teddy werkt in Zweden en de jongens wonen bij haar ouders in Polen. 

De spanningen tussen Teddy en zijn schoonfamilie lopen steeds verder op en de familie besluit om naar Nederland te vertrekken. Helenka kuurt eerst in Haarlem (zeelucht), maar woont uiteindelijk bij haar gezin in Amsterdam. Hier zal ze in 1925 overlijden. 

Het contact met Polen wordt helemaal verbroken, ondanks dat de jongens in hun hart voor een groot deel Pools zijn. Pas in 1965 zal de oudste zoon Kiki zijn Poolse neef weer ontmoeten en wordt het contact weer hersteld. Dan is het ook Kiki's dochtertje Anna die hoort dat ze een Poolse oma had. 

Helenka was een bijzondere jonge vrouw, intelligent, onbevreesd en met een grote wilskracht. Ze had het geluk dat haar familie rijk genoeg was om haar studie te kunnen betalen en dat haar vader haar alle ruimte gaf, maar haar resultaten heeft ze zelf behaald. Er waren maar twee vrouwelijke studenten in Zurich op het Polytechnikum, maar zij deden op geen enkele manier onder voor de mannen. 

Het is bijzonder interessant om te zien hoe een leven verloopt en hoe de grote gebeurtenissen in de geschiedenis, de revolutie van 1905, de Eerste Wereldoorlog en de Russische revolutie daar invloed op hebben. Ik wist weinig van de geschiedenis van Polen en het is geweldig om te lezen hoe de school van Helenka de inspecteurs om de tuin leidde die moesten controleren of er geen Pools gegeven werd. Ook de Vliegende Universiteit, een verboden universiteit die steeds op een andere plek in Warschau bijeenkwam, kende ik niet, maar ik vind het leuk om zulke nieuwe feiten te leren. 

Marie Curie was als Poolse wetenschapster die tweemaal de Nobelprijs heeft gewonnen het grote voorbeeld voor Helenka. Het is jammer dat haar ziekte er eigenlijk voor heeft gezorgd dat ze de belofte nooit waar heeft kunnen maken. Al dat kuren had weinig zin, tuberculoze wordt veroorzaakt door een bacterie, maar antibiotica was nog lang niet uitgevonden en genezing was dus niet mogelijk. 

Anna van Suchtelen heeft met Helenka haar oma tot leven willen wekken en dan de mens achter de familielegende laten zien. Hierin is ze denk ik goed geslaagd. De vorm waarin het boek is geschreven ligt een beetje tussen een roman en een biografie in. Aan de ene kant is het vrij beschrijvend en is er veel door de schrijfster ingevuld, aan de andere kant gaat Anna van Suchtelen wel naar alle plekken waar Helenka is geweest, gebruikt ze bronnen en heeft ze veel achtergrondinformatie. De uitgebreide literatuurlijst achterin maakt dit duidelijk. 

Mijn enige minpunt van het boek zijn de zinnen die vaak heel kort zijn, waardoor het op een gegeven moment vrij staccato wordt. Dit is een schrijfstijlkeuze, denk ik, en een die ik persoonlijk niet zo mooi vindt, maar dit is eigenlijk het enige dat ik op het boek aan kan merken. Verder is het een zeer interessant boek over het leven van een jonge vrouw, tegen de achtergrond van een paar grote historische gebeurtenissen aan het begin van de 20e eeuw. 

Uitgegeven in 2023 door uitgeverij Cossee

Bladzijdes: 285