Reizen met Charley en zonder John, John Steinbeck en Geert Mak

In 1960 ging schrijver John Steinbeck op pad om een reis door de Verenigde Staten te maken. Hij had een omgebouwde oude camper en zijn hond Charley bij zich en schreef uiteindelijk een boek over zijn reis: Reizen met Charley.

In 2000 ging Geert Mak op reis om grotendeels dezelfde route af te leggen als John Steinbeck had gedaan. Hij nam verschillende naslagwerken met beschrijvingen over de VS mee, kaarten uit de jaren ’60 en natuurlijk de werken van John Steinbeck.

John Steinbeck had zelf de crisis in de jaren ’30 nog meegemaakt en hij zag hoe Amerika vanaf de jaren ’50 veranderde. Hoe de economie groeide en veranderde in een consumptiemaatschappij, hoe de industrialisatie toenam, hoe er snelwegen werden aangelegd en welke gevolgen dat had voor het land.

Maar bestond het echte Amerika nog dat John Steinbeck zich kon herinneren en zo ja, waar bevond zich dat? Reizen met Charley was daamee een soort queeste geworden, een zoektocht naar het ‘echte Amerika’.

Poëtische beschrijvingen van het landschap werden afgewisseld met overpeinzingen over het Amerika dat hij zich herinnerde en dat hij nu voor zich zag. Steinbeck reed over de wegen, praatte met heel veel mensen die hij ontmoette (waarbij Charley vaak een onmisbare bondgenoot was om het ijs te breken) en kon op die manier een beeld schetsen van Amerika in 1960.

Tegenwoordig is de situatie weer veranderd. Door de economische crisis heeft de Amerikaanse economie grote klappen opgelopen, met alle gevolgen van dien. Veel mensen zijn hun werk kwijt en de kans op een nieuwe baan is klein. Een stad als Detroit, die helemaal afhankelijk was van de auto-industrie, is bijna weggevaagd. De mensen hebben nog nooit zoveel geconsumeerd als nu, maar de publieke sectoren hebben er nog nooit zo slecht voorgestaan.

Geert Mak verhaalt over het begin van de Verenigde Staten, de veranderingen die het land heeft meegemaakt. Hij laat zien hoe de immigranten het land hebben opgebouwd en hebben vormgegeven en wat daar nu nog van over is. Hij laat zien welke rol religie speelde in Amerika toen de eerste immigranten vanuit Europa naar Amerika kwamen en hoe dit tot op de dag van vandaag doorwerkt. Hij laat ook zien hoe de politiek georganiseerd is en hoe de diepe scheiding tussen de verschillende politieke groeperingen, soms zelfs binnen één partij, de situaties die opgelost zouden moeten worden juist erger maken.

Waarom stemmen veel Amerikanen op politici met ideeën waar ze zelf schade van ondervinden?

Wat is er over van het idee dat Amerika door God is gecreëerd op overal democratie en vrijheid en Amerikaanse normen en waarden te brengen en hoe beïnvloedt dit de buitenlandse politiek al decennia lang?
Wat is er over van de Amerikaanse droom?

Grote steden, kleine dorpen en suburbs, verlaten hoofdstraten en typische Amerikaanse diners, overal komt Geert Mak om te zien wat er over is van het Amerika dat John Steinbeck heeft ervaren en om verschillen en overeenkomsten te duiden.

Daarbij komt Geert Mak erachter dat John Steinbeck waarschijnlijk een groot gedeelte van zijn eigen reisverslag bij elkaar heeft verzonnen.

Steinbeck had last van heimwee en heeft daarom grote delen van de tocht in sneltreinvaart afgelegd. Veel van de gesprekken die hij voert in het boek zijn uit zijn duim gezogen. Reizen met Charley is daarmee meer een verslag van de reis die Steinbeck had willen maken in plaats van de reis die hij werkelijk heeft gemaakt. Dit doet echter aan de leesbaarheid niets af en het blijft een interessant, bij vlagen ontzettend grappig en soms zelfs indrukwekkend boek.

Geert Mak reist rond, grotendeels via dezelfde route als John Steinbeck deed en doet verslag van wat hij ziet, op zijn eigen manier. Voor hem is het boek een middel om het verhaal van Amerika te vertellen. Hij heeft altijd oog voor de mensen, voor de kleine geschiedenissen en de anekdotes, om aan de hand daarvan de grote lijnen duidelijk te maken. En dat doet hij met het grootste gemak. Geert Mak weet net zo interessant te schrijven als te vertellen en vult zonder moeite de meer dan 500 pagina’s, zonder dat je aandacht verslapt en zonder één moment de vaart te verliezen.

Ik had eerst Reizen zonder John van Geert Mak gekocht en die vond ik ontzettend interessant en prettig om te lezen. Ik heb daarna ook Reizen met Charley van John Steinbeck gekocht, omdat ik het leuk vind om ze te kunnen vergelijken, maar ook omdat het ene boek het gevolg is van het andere boek en ze daarom bij elkaar horen.

Reizen zonder John, Geert Mak

Uitgegeven in 2012 door uitgeverij Atlas Contact
Bladzijdes: 534

Reizen met Charley, John Steinbeck
Originele titel: Travels with Charley, in search of America
Uitgegeven in 1962
Deze Nederlandse uitgave: 2011 door uitgeverij Atlas Contact
Nederlandse vertaling: Tineke Funhoff
Bladzijdes: 253