Klok zonder wijzers, Carson McCullers

Tijd is een vreemd fenomeen, we hebben er te weinig van, en soms teveel en wat voor sommigen de tijd terugzetten is, is voor anderen juist een stap vooruit. Tijdperken en levens komen ten einde en toch hoopt iedereen op een toekomst.

Klok zonder wijzers speelt zich af in een klein stadje in Georgia, in 1953. De burgerrechten beweging begint een beetje op te komen, je zou kunnen zeggen dat de nieuwe tijd al aan de deur klopt, al willen de meesten in het stadje daar nog niets van weten. Negers weten hun plaats en al dat gedoe over stemmen en integratie van het onderwijs zijn mogelijkheden waar men maar liever niet aan denkt.

De apotheker J.T. Malone heeft net te horen gekregen dat zijn tijd bijna op is, want hij heeft leukemie. Hooguit anderhalf jaar geeft de dokter hem nog. Malone is een gefrustreerde man die alleen maar apotheker is geworden omdat medicijnen studeren hem niet lukte en zich nu afvraagt wat hij eigenlijk heeft gedaan in zijn leven en of dat wel genoeg was.

Een bron van vreugde en bescheiden trots is zijn vriendschap met een van de grote figuren uit het stadje, Fox Clane, de oude rechter die zelfs in de senaat heeft gezeten. Fox Clane heeft zijn vrouw verloren aan kanker en zijn zoon door een nog grotere tragedie en zorgt al sinds zijn geboorte voor zijn kleinzoon, Jester.

Fox Clane droomt ervan om het zuiden weer in oude luister te herstellen, waarbij het noorden ervoor zorgt dat het oude geld weer wat waard wordt en eventueel zelfs de slavernij weer in ere wordt hersteld. Zijn kleinzoon gooit de knuppel in het hoenderhok als hij zegt dat hij niet voor segregatie is, iets dat de oude rechter maar half serieus neemt.

Jester worstelt ondertussen met zijn seksualiteit en zijn gevoelens voor de zwarte jongeman die in dienst wordt genomen door zijn opa, om als secretaris en persoonlijke assistent te fungeren. Sherman, de zwarte jongen, heeft blank bloed, aan zijn blauwe ogen te zien, iets dat hem altijd onderscheidt van de andere zwarten in het stadje.

Sherman is zijn hele leven al kwaad op de wereld die hem geen ouders heeft gegeven (hij is een vondeling), op de mensen die zich van hem afkeren en de vernederingen die hij moet ondergaan.

Hij luistert naar het gezwam van de rechter die geen idee heeft hoe zijn geklets over het zuiden en de slavernij op een zwarte jongen moet overkomen en Sherman heeft steeds meer behoefte om zich kenbaar te maken aan de wereld, om een daad te stellen. Als hij erachter komt wat de rechter al die tijd wist over zijn afkomst, onderneemt hij inderdaad actie, met grote gevolgen.

Klok zonder wijzers werd geschreven door Carson McCullers die zelf ook opgroeide in Georgia en dus exact wist hoe de situatie in een kleine stad in het zuiden was. Ze debuteerde in 1940 met The heart is a lonely hunter (staat hier ook in de kast en komt ongetwijfeld binnenkort langs). Klok zonder wijzers is haar laatste roman die werd uitgegeven terwijl ze nog leefde.

De vier mensen worden met heel veel mededogen beschreven en zowel hun goede als slechte eigenschappen komen goed naar voren, soms heel subtiel.

De rechter is een seniele racist, maar hij houdt oprecht van zijn kleinzoon en betoont zich een goede vriend.

Mallone is een zwakke en kleinzielige man, maar zijn onvermogen om zijn doodsvonnis te accepteren is begrijpelijk en ontroerend en eenmaal betoont hij zich een dapper en goed mens die nee weet te zeggen ondanks de druk die op hem wordt uitgeoefend.

Sherman is een prikkelbare en leugenachtige vent, die zich altijd beter wil voordoen dan hij is, maar tegelijkertijd wil je hem omhelzen en vertellen dat hij wel wat waard is. Hartbrekend zijn zijn pogingen om opgemerkt te worden in het stadje en je weet dat het wel mis moet lopen.

Jester probeert zich af te zetten tegen zijn grootvader en is daarbij niet altijd heel aardig, maar zijn verwarring over zichzelf en hoe hij zijn eigen weg probeert te vinden wordt invoelend neergezet.

Carson McCullers schrijft prachtig, met heel mooie zinnen en beschrijvingen, en soms absurde dialogen. Ik heb hardop gelachen om de eerste kennismaking tussen Sherman en Jester, die twee jongemannen die aan de ene kant willen laten zien wat ze waard zijn en niet willen onderdoen voor de ander, en aan de andere kant ook aftasten of de ander misschien een vriend kan zijn.

De sfeer in het zuidelijke stadje wordt mooi weergegeven, met diep gewortelde ideeën over wat goed is en wat niet, en over hoe de verschillende rassen zich zouden moeten gedragen. Dit verhaal zou zich denk ik niet ergens anders kunnen afspelen, wat er gebeurt en hoe de mensen op elkaar reageren heeft nu eenmaal zijn wortels in de geschiedenis van het zuiden.

Het verhaal eindigt op de dag in 1954 dat het Hooggerechtshof in de Verenigde Staten de segregatie in het onderwijs beëindigt, het begin van het einde voor de segregatie. Het begin van het einde van het zuiden zoals Fox Clane het wilde terugbrengen.

Het is ook de dag dat Malone sterft, in een ontroerend laatste hoofdstuk waarin je warempel warmte voor hem gaat voelen.

Klok zonder wijzers is een bijzonder mooi verhaal over verdriet, verlies, vriendschap tegen wil en dank, afkomst en identiteit en natuurlijk het leven in het zuiden van de Verenigde Staten.

Originele titel: Clock without hands (1961)

Nederlandse uitgave door uitgeverij Athenaeum (2018)

Nederlandse vertaling: Molly van Gelder

Bladzijdes: 256