The race to save the Romanovs, Helen Rappaport

Er zijn honderden boeken en artikelen geschreven over de Russische Revolutie en het trieste lot van de Keizerlijke Familie van Rusland in 1918. Grote vragen daarbij zijn of de revolutie voorkomen had kunnen worden, of hadden Nicolaas en zijn gezin nog gered kunnen worden.

Het is knap als je een boek weet te schrijven waar daadwerkelijk nieuwe informatie naar voren komt en daarmee ook nieuwe inzichten worden gegeven.

Nicolaas II regeerde autocratisch, zoals zijn vader en de meesten van zijn voorouders dat ook hadden gedaan. Zijn grootvader, de hervormingsgezinde Alexander II , was door revolutionairen vermoord, en daarmee was ook elke kans op hervormingen vanuit de tsaar verkeken.

In Europa waren de meeste vorsten aan elkaar verwant, of door koningin Victoria of via het Deense koningshuis en veel koningen kenden elkaar.

De meeste vorsten hadden eind 19^e en begin 20^e eeuw echter wel begrepen dat je als koning je troon eigenlijk alleen kon behouden als je niet al te gek deed en luisterde naar je volk. Ruimte voor autocratie was er niet meer en dat dit in Rusland nog wel bestond, met bijbehorende censuur en onderdrukking van tegengeluiden, werd gezien als iets dat wel mis moest gaan. 

Koning Haakon van Noorwegen, die zelf alleen koning in Noorwegen wilde worden nadat het volk in een referendum voor was, gaf Nicolaas goed advies op dit gebied, maar dit werd niet opgevolgd.

Had Nicolaas een andere echtgenote gehad, dan was het misschien ook anders gelopen. Alexandra was echter snobistisch en hooghartig en wist het Russische volk niet voor zich te winnen. Bovendien hamerde zij er constant op dat Nicolaas niet moest vergeten dat hij Tsaar aller Russen was en dat men hem gewoon moest gehoorzamen. Als Nicolaas al een hervorming had gewild, had Alexandra hem dat meteen uit zijn hoofd gepraat.

Het feit dat zij van Duitse afkomst was, werd haar ook nagedragen, zeker toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, hoewel ze altijd heel duidelijk had aangegeven geen enkele sympathie voor keizer Wilhelm II te koesteren.

Tsaar Nicolaas II en Koning George V

Nadat de tsaar in februari 1917 afstand had gedaan van de troon, was er sprake van dat de Keizerlijke familie misschien in ballingschap naar Engeland zou kunnen gaan. Dit is echter nooit gebeurd. Hier lagen voornamelijk politieke problemen aan ten grondslag. 

De Engelse regering wilde niet dat de nieuwe Russische regering zich zou terugtrekken uit de oorlog en wilde niets doen om hun bondgenoot van zich te vervreemden. Koning George V was bovendien doodsbang dat de publieke opinie in Engeland, die fel anti-Russisch was, zich tegen hem en zijn eigen familie zou keren.

De enige vorst die echt probeerde om iets te doen voor Nicolaas en zijn familie was koning Alfonso XIII van Spanje. Hij was vanaf het begin bezorgd en informeerde naar hun welzijn en heeft onderhandeld met de Bolsjewieken om de vrijheid van de Romanovs. Hij betoonde zich hiermee een echte vriend van Nicolaas, terwijl zij slechts in de verte verwant waren en zij elkaar nooit hebben ontmoet.

Binnen Rusland lag het ook politiek gevoelig, zo had de Voorlopige regering bepaald geen controle over het hele land en probeerde bijvoorbeeld de Sovjet van Sint Petersburg de controle te krijgen, zo ook over de Romanovs. Ook in andere delen van het land waren er groepen Bolsjewieken en Sovjets uit verschillende steden die een stuk radicaler waren dan de Voorlopige regering, terwijl tegenstanders zich ook groepeerden. Rusland was in burgeroorlog en zat behoorlijk met de Romanovs in haar maag.

Er zijn heel veel mythes, roddels en sterke verhalen in omloop over de situatie toen de Romanovs gevangen zaten. Verslagen spreken elkaar tegen, veel betrokkenen zijn dood, maar er zijn inderdaad een aantal reddingspogingen bedacht, de een kansrijker dan de andere. Maar uiteindelijk speelden allerlei factoren een rol waarom het nooit geprobeerd is, en waarom de Keizerlijke Familie in die nacht van 17 juli haar gruwelijke lot tegemoet ging.

Tsaar Nicolaas II in gevangenschap

Helen Rappaport heeft verschillende boeken al geschreven over de Romanovs en is goed thuis in deze materie. Zij heeft voor dit boek nieuw materiaal ontdekt en weet zo obscure stukjes geschiedenis te verduidelijken of een nieuwe invalshoek te geven bij oude en bekende gegevens.

The race to save the Romanovs is ontzettend goed geschreven en bijzonder interessant, juist door die nieuwe informatie en de focus op de periode tussen de troonsafstand en de moord.

De rol van koning George V van Engeland wordt onder de loep genomen en de invloed die keizer Wilhelm II van Duitsland had op de loop van de geschiedenis.

De trieste conclusie is dat er eigenlijk maar één echt moment is geweest waarop de Romanovs hadden kunnen ontsnappen, namelijk net nadat tsaar Nicolaas afstand had gedaan van de troon. In die eerste chaotische dagen was de bewaking nog niet op orde en had de familie in veiligheid kunnen komen. Helaas waren op dat moment de kinderen doodziek met de mazelen, waardoor dit nooit is overwogen. 

En daarmee wordt heel duidelijk dat er een heleboel factoren zijn, sommige heel triviaal, die de loop van de geschiedenis en het lot van een familie volkomen kunnen veranderen.

Uitgegeven in 2018

Nog geen Nederlandse vertaling beschikbaar