De Bourgondiers, Bart van Loo

Tijdens mijn propedeuse was er één tentamen dat ik niet heb gehaald, en dat was over de Bourgondische Nederlanden. Ik moet eerlijk bekennen dat ík, toen bleek dat ik desondanks studiepunten genoeg had, het tentamen niet meer heb herkanst. Het enige dat me is bijgebleven is de term ‘landen van herwaarts over' in een verder zeer warrig geheel.  

Natuurlijk heb ik sinds mijn studie wel het een en ander bij gelezen en opgestoken over de Bourgondische tijd, maar heel erg veelomvattend is dat over dit onderwerp nooit geweest en het is ook wat rommelig in aanleg. 

Ik heb Verloren koninkrijken van Norman Davies gelezen en weet dus waar de Bourgondiërs vandaan komen, en in Het woud der verwachting van Hella Haasse komen ze ook voor. Verder kan ik in de les zonder moeite de stamboom van Karel de Stoute tot Filips II op het bord zetten als we de Republiek behandelen, om de leerlingen te laten zien hoe de Nederlanden een Spaanse koning kregen. Maar verder was het een beetje hapsnap en rommelig in mijn hoofd. 

Ik vind het heerlijk om daadwerkelijk iets nieuws te leren en kan dus oprecht zeggen dat ik ongelofelijk blij ben met het fantastische boek: De Bourgondiers van Bart van Loo. Want eindelijk heb ik het gevoel dat de lacunes in mijn kennis zijn verdwenen en dat ik de geschiedenis van Bourgondië niet alleen goed begrijp, maar ook echt overzicht heb. (zo geweldig!!)

Bart van Loo begint de tumultueuze geschiedenis met het volk de Bourgondiërs dat tijdens de Volksverhuizingen deze kant op kwam en zich halverwege de 5^e eeuw vestigde op de plek waar nu Bourgondië ligt. Het was eerst een zelfstandig koninkrijk, maar in de strijd met de Merovingers delfden ze het onderspit en maakte het deel uit van het Frankische rijk, het latere Frankrijk. (ik ga nu even met heel grote sprongen door de geschiedenis heen).

In de 10^e eeuw werd de eerste Bourgondische hertog benoemd, maar die tak stierf uit en in 1363 was het de Franse koning Jan de Goede die het hertogdom Bourgondie aan zijn broer Filips de Stoute gaf. Daarmee begint de periode die we kennen als de Bourgondische tijd.

Een periode waarin de Bourgondische hertogen hun gebied wisten uit te breiden. Filips de Stoute trouwde zelf met de erfgename van Vlaanderen en wist voor zijn kinderen huwelijken te bekokstoven met erfgenamen van Holland, Zeeland en Henegouwen. De ‘Bourgondische Nederlanden’ kregen vorm.

De verhoudingen tussen de steden van deze gebieden en de hertog waren niet altijd even vriendelijk en meerder malen moesten de hertogen optreden tegen opstandige steden. Toch zie je dat de nadruk steeds meer kwam te liggen op het centrum van het hertogdom: het economisch winstgevende Vlaanderen. De laatste hertog, Karel de Stoute, probeerde door de oprichting van nieuwe instanties vorm te geven aan een goed bestuur in de Nederlanden, die steeds meer een eenheid waren geworden.

Een periode waarin de Bourgondische hertogen steeds meer macht kregen. Filips de Stoute had een flinke vinger in de Franse pap, zeker sinds zijn neef koning Karel VI van Frankrijk krankzinnig was geworden.

Na wat moorden over en weer tussen de Bourgondiërs en de familietak Orléans, knoopte Bourgondië in 1420 echter betrekkingen aan met Engeland, dat op dat moment in de Honderdjarige oorlog met Frankrijk verwikkeld was. De hertog van Bourgondië was bijna eigenhandig in staat om de koers van een oorlog te bepalen.

Portret van Maria van Bourgondie

Het was ook een periode waarin vorsten geacht werden om het breed te laten hangen, een motto dat de Bourgondiërs als geen ander begrepen. Niemand doste zich luxueuzer uit, niemand gaf grotere feesten en niemand besteedde meer aandacht aan kunst en cultuur dan de Bourgondische hertogen en hertoginnen. Het was door hun opdrachten dat kunstenaars als de gebroeders van Eyck of Rogier van der Weyden of Hugo van Goes de kans kregen om weergaloze kunstwerken te maken.

Maar na de opgang komt onvermijdelijk de neergang. Na het hoogtepunt van Filips de Goede, die van Bourgondië het machtigste en rijkste niet-koninkrijk in Europa wist te maken, kwam Karel de Stoute in 1467 aan de macht, die tien jaar later in een veldslag bij Nancy roemloos de dood vond.

Zijn dochter Maria trouwde met Maximiliaan Habsburg, die vooral aandacht had voor het Duitse rijk en niet echt voor de Nederlanden en al helemaal niet meer voor Bourgondië. Haar kleinzoon Karel V tenslotte, was alleen nog maar in naam hertog van Bourgondië, maar moest hij accepteren dat de Franse kroon nu de baas was in het hartland waar het allemaal was begonnen.

Er gebeurt nogal wat in al deze eeuwen, en Bourgondië stond natuurlijk niet op zichzelf, het speelde een rol binnen het grotere geheel van Europa.

De Honderdjarige oorlog heeft grote invloed gehad, net zoals de machtsverhoudingen tussen de verschillende takken van de Franse koninklijke familie, maar ook de Hoekse en Kabeljauwse twisten in Holland en Zeeland komen voorbij, Jacoba van Beieren en haar ongelukkige huwelijken, het trieste lot van Jeanne d Arc, en de kruistocht naar Nicopolis door Jan zonder Vrees, om maar een paar dingen te noemen.

Bart van Loo weet dit allemaal meesterlijk te combineren. Hij weet wanneer hij een zijpaadje in kan gaan, wanneer hij de grote lijn moet aanhouden en wanneer hij zich te buiten kan gaan in details. De mensen komen tot leven, maar ook de tijd wordt zo goed neergezet, dat ik soms daadwerkelijk het gevoel had in de 15^e eeuw te verblijven.

Zijn taalgebruik is sappig en leuk, zo wordt koning Karel VI van Frankrijk beschreven als een koekoeksklok die af en toe even weer in helderheid naar buiten komt, om dan weer in krankzinnigheid te verdwijnen, wordt er van kroonprins Lodewijk gezegd dat hij zoveel ambitie had dat hij bijna door zijn paard zakte, en heeft hertog Filips de Goede een aantal katten te geselen als de problemen zich opstapelen.

Dit boek heeft verder stambomen, verschillende kaartjes en een aantal prachtige kleurenafbeeldingen uit die tijd. De literatuurlijst is uitgebreid en levert heel veel nieuwe aanknopingspunten op.

Is het al duidelijk hoe enthousiast ik ben over dit geweldige en meeslepende boek? Meer kan ik er eigenlijk niet over zeggen, er zijn geen superlatieven meer over. Ik kan alleen nog maar iedereen aanraden om het gewoon zelf te lezen om meegetrokken te worden in de weergaloze wereld van de Bourgondiërs.

Lees ook wat Koen van dit boek vond: HIER

Uitgegeven door uitgeverij De bezige bij (2019)

Bladzijdes: 517