Raadselvader, Jolande Withuis

In een van de toetsen in de eindexamenklassen stoppen we graag een vraag over Hannie Schaft. Dat zij in 1946 postuum het Verzetskruis kreeg, maar dat in 1951 de herdenking van haar dood met inzet van politie en zelfs het leger werd tegengehouden.

De leerlingen moeten dan weten en kunnen uitleggen dat in 1946 zij nog geëerd werd vanwege haar verzetswerk, maar dat in 1951 de Koude Oorlog in volle gang was en Nederland een communiste geen groot eerbetoon wilde geven.

In de jaren '20 en '30 werd het communisme met argwaan bekeken. Het waren mensen die revolutie wilden en verantwoordelijk waren voor de bloedige burgeroorlog die na 1918 in Rusland was uitgebroken.

Dit beeld veranderde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het waren vaak de communisten die in het verzet zaten en zich weerden tegen de Nazi's. Overal in Europa zag je na de oorlog een groeiende aanhang van de communistische partijen.

Ook in Nederland was dit het geval.Net na de oorlog had de communistische krant De Waarheid de grootste oplage van heel het land en in Amsterdam was de CPN de grootste partij na de gemeenteraadsverkiezingen.

Binnen enkele jaren was dit volledig omgeslagen. De Sovjet-Unie maakte de landen in Oost Europa communistisch en een nieuwe oorlog was begonnen. Nederland stond als trouwe bondgenoot tijdens deze Koude Oorlog aan de kant van de Verenigde Staten en de communisten werden gezien als gevaarlijk. Als het tot een daadwerkelijke oorlog met de Sovjet-Unie zou komen, dan zouden zij de verraders en collaborateurs zijn.

Communisten werden door de BVD in de gaten gehouden en werden ontslagen als zij in overheidsdienst werkten. Bovendien waren ze steeds minder welkom in commissies en verenigingen, ze werden steeds meer buiten de Nederlandse maatschappij gehouden.

De communisten reageerden hierop door zich terug te trekken in eigen kring. Als je lid was van de CPN, was je actief en deed je mee aan acties, bracht je De Waarheid rond, ging je naar film- en debatavondjes die georganiseerd werden door de Partij in Felix Meritis. Er was bijna geen tijd om om te gaan met mensen van buiten de Partij. Maar tegelijkertijd wist je ook zeker; je was buiten de Partij niet welkom en je werd met angst en wantrouwen bekeken.

Jolande Withuis groeide op in een communistisch gezin in de jaren vijftig en zestig. Haar vader, de schaker Berry Withuis, kwam uit een gereformeerd gezin uit Zutphen, maar verloor zijn geloof in God, om een nieuw geloof in de Partij te vinden. Hij was redacteur van De waarheid en was jarenlang een belangrijke man binnen de CPN.

De ouders van Jolande Withuis waren geen gemiddelde ouders. Zij onderschreven de idealen dat een communist zich niet bezig hield met burgerlijke emoties, familiebanden of gehechtheid aan spullen. Wel moest je bereid zijn om offers te brengen voor de Revolutie en de Partij. Haar vader zei altijd dat hij bereid was om zelfs zijn vrienden tegen de muur te zetten als dat nodig zou zijn.

Jolande was zelf ook actief in de CPN, tot ze ging studeren en er ook andere zienswijzen naar voren kwamen. Langzaam nam ze afstand van de Partij en de idealen van haar ouders.
Bovendien kon ze toen pas hulp krijgen voor de trauma's die ze had opgelopen in haar vreemde jeugd waarin ze altijd wist dat zij de vijand was en niemand te vertrouwen was.

Voor veel communisten was de oorlog nooit opgehouden en men leefde nog zoals ten tijde van de bezetting, met informatie op need-to know basis, geheimhouding en een constant besef elk moment opgepakt te kunnen worden. Een sfeer waar je als kind nog niet van beseft dat dit niet goed is, maar waarvan je later merkt dat het zijn sporen heeft nagelaten.

Voor Jolande was in haar jeugd haar vader een grote held, hoewel ze heel veel niet van hem wist, omdat er thuis nooit ergens over gesproken werd. Zijn oorlogsverleden, zijn positie binnen de CPN, waar hij allemaal bij betrokken was, niks was bekend en heel veel heeft ze pas later kunnen reconstrueren. Het resultaat van die naspeuringen is dit ongelofelijk interessante boek geworden.

Raadselvader is niet alleen het relaas van een dochter die haar vader beter wil leren kennen, maar ook een bijzonder inzichtelijk verhaal over Nederland tijdens de Koude Oorlog, vanuit een heel persoonlijk perspectief.

Hele titel: Raadselvader. Kind in de Koude Oorlog (2018)
Uitgeverij De bezig bij
Bladzijdes: 243