De uitzichtlozen, Nicolas Mathieu

Opgroeien is niet gemakkelijk en ik denk dat er niet veel mensen zullen zijn die terug willen naar de tijd dat ze veertien of vijftien jaar oud waren, met alle gedoe dat daarbij hoorde. 

Je lijf dat verandert, maar dat je nog niet onder controle hebt, de dromen die je hebt en waarvan je ook wel weet dat er weinig van zal uitkomen, de verwachtingen van je omgeving en de verwarrende relaties met je vrienden, je ouders en met anderen, waar je maar zelf uit moet zien te komen.

Als je dan ook nog opgroeit in een vrij deprimerende omgeving waar voor de jeugd vrij weinig te doen is, is het nog lastiger.

Anthony, Stéphanie en Hacine groeien op in het plaatsje Heilange, onder de rook van Luxemburg. Luxemburg is de plek waarvoor alle afgunst bewaard wordt, daar zijn de banen, daar zijn de lonen hoog en daar hebben de mensen het goed. In Heillange zijn er alleen maar een paar fabrieken en de meeste vaders werken in één daarvan, of proberen aan de kost te komen als hovenier of loodgieter.

Anthony is veertien in de hete en broeierige zomer van 1992. Er is helemaal niks te doen en Anthony en zijn neef proberen de verveling te verdrijven en eindigen op een feest waarvoor ze niet zijn uitgenodigd, op een motor die Anthony zonder het te vragen van zijn vader heeft geleend. Deze beslissing zal alles in gang zetten voor de komende jaren. Op dit feest zal hij voor het eerst Stephanie ontmoeten, die in de jaren erna het meisje van zijn dromen zal blijven, hoewel zij hem nooit serieus zal nemen.

Bovendien steelt de andere ongenode gast op het feest, Hacine, de motor, waarna in de komende jaren die twee niet meer van elkaar los komen. Hun levens blijven elkaar raken.

We springen door de tijd en keren terug naar Heilange in 1994, 1996 en voor de laatste maal in 1998, als heel Frankrijk verenigd is in de vreugde om het Wereldkampioenschap. Hacine heeft dan zijn grootste droom in Marokko in de soep zien lopen en voor Anthony liep zijn carrière in het leger ook op niks uit.

Beiden leven uiteindelijk een doorsnee leven, in kleine huisjes met kleine baantjes en moeten met moeite de eindjes aan elkaar knopen. Kortom, hun leven lijkt precies op dat van hun ouders. 

Ook voor Steph heeft het harde werken haar niet bepaald gebracht waar ze wilde en nog steeds is ze op zoek naar iets beters, iets dat vooral niet hier in Heilange is.

Mooi vond ik om te zien dat al die jaren later Anthony en Hacine tot de conclusie komen dat al hun animositeit en alles wat er tussen hen is gebeurd eigenlijk niet belangrijk meer is. Bij hun laatste ontmoeting komt de cirkel op een prachtige manier rond en zie je dat ze echt volwassen zijn geworden. Misschien niet helemaal zoals ze hadden gehoopt of gedroomd, maar wel zoals het in werkelijkheid gebeurt.

De uitzichtlozen heeft in 2018 de Prix Goncourt gewonnen en dat is helemaal verdiend, want ik vond het een schitterende roman. Ten eerste vond ik het taalgebruik heel mooi, de omschrijvingen, de observaties waren raak en vele ervan heb ik meerdere keren herlezen om ze goed door te laten dringen. De jaren ’90 zijn ook perfect getroffen, alle details van die tijd kloppen.

Wat ik vooral zo mooi vond was de manier waarop Nicolas Mathieu zijn hoofdpersonen tot leven wekt, met de twee ingrediënten die voor mij denk ik het belangrijkste zijn, namelijk nuance en mededogen. 

Het zou te gemakkelijk zijn geweest om van deze mensen karikaturen te maken, of ze zo af te schilderen dat ze belachelijk worden in hun kleine levens waarin hun ambities nooit werkelijkheid worden. Maar hoewel er veel humor in zat, was dat nooit opgelegd en nooit ten koste van de mensen.

De alcoholistische vader van Anthony, Patrick, zou maar al te gemakkelijk walgelijk en naar kunnen worden, maar is nu iemand die je met medeleven bekijkt en die je iets beters had gegund. Ondanks het feit dat het grotendeels zijn eigen schuld is dat zijn leven op niks is uitgelopen.

De uitzichtlozen observeert en laat onszelf conclusies trekken, er is geen oordeel of veroordeling. Kortom, Franse literatuur op haar best.

Originele Franse titel: Leurs enfents après eux (2018)

Nederlandse uitgave 2019 door uitgeverij Meulenhoff Boekerij

Nederlandse vertaling: Reintje Ghoos, Jan Pieter van der Sterre

Bladzijdes: 411