Schemerland, Berthe Spoelstra

Een oude dame zit in haar appartement, ze woonde hier al jaren, maar nu zijn het de laatste dagen. Haar drie kinderen zijn gekomen om het huis op te ruimen en leeg te halen, want moeder moet naar een verzorgingstehuis. Thuis blijven, met de conciërge die elke dag eten komt brengen en haar naar bed helpt, is niet langer een optie. 

Het was niet helemaal de bedoeling om het huis leeg te ruimen terwijl moeder er nog in zat, maar door een foutje in de planning is het even niet anders. Een week zal op deze manier overbrugd moeten worden.

De oude dame, Jeanne, praat niet meer, maar merkt nog wel op wat er om haar heen gebeurt. En ze ziet één voor één de herinneringen verdwijnen, weggegooid worden omdat niemand weet wat ze nog betekenen en welke waarde ze hebben. De kinderen leggen dingen apart die ze willen houden, maar de rest verdwijnt door het raam, zo bij het vuilnis.

Jeanne heeft ondertussen haar herinneringen aan vroeger, aan haar ouders en de rivaliteit met haar zusje Ophélie. En aan haar echtgenoot die ze al kende toen het nog haar buurjongen was. Bovendien heeft ze haar fantasie, waarin een klein meisje, een mengeling van haarzelf en haar kleindochter, een manier zoekt om om te gaan met wat er om haar heen gebeurt.

Ik had nog nooit van Berthe Spoelstra gehoord en het blijkt dat dit ook haar roman-debuut is. Ik pakte het boek op omdat ik de voorkant zo mooi vond, maar nadat ik de achterflap had gelezen, besloot ik het mee te nemen en daar heb ik geen spijt van gekregen.

Ik vond Schemerland namelijk heel erg mooi.

Het boek is opgebouwd uit de dagen en de nachten van de week waarin Jeanne’s appartement wordt ontruimd. Naarmate de onttakeling van haar appartement verder gaat, wordt Jeanne steeds minder coherent. Haar gedachten worden fragmentarischer en alle drie de lijnen van heden, verleden en verzinsel, lopen steeds meer door elkaar.

De triestheid van een leven waarvan de overblijfselen voor niemand meer interessant zijn, alleen nog voor de persoon zelf, was heel evident aanwezig. Net zoals het machteloze gevoel dat Jeanne heeft als haar kinderen alles weghalen wat voor haar van belang is. Het schilderij dat ze na haar scheiding heeft gekocht en waar ze zo van geniet, wordt zonder pardon weggegooid.

Het is niet dat haar kinderen monsters zijn, ze doen hun best en hebben vrij genomen van hun werk om dit een week lang te regelen. Ze maken zich zorgen en hopen dat moeder in het verzorgingstehuis nog een paar mooie jaren zal hebben. Ze kopen nieuwe gordijnen en vloerbedekking voor haar. 

Het is natuurlijk ook lastig als Jeanne niet meer praat en niets duidelijk maakt, maar je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat die kinderen daarvoor niet heel veel belangstelling voor hun moeder hadden en het vooral druk hadden met zichzelf.

Berthe Spoelstra’s taalgebruik is heel bijzonder, de beschrijvingen, de manieren om Jeanne’s gedachten te vangen zijn zo beeldend dat ik sommige zinnen meerdere malen overlas omdat ik ze zo mooi vond.

Zacht dient zich de dag aan. Het is een kwestie van millimeters, nauwelijks waarneembaar met het blote oog. Ik lees het voortgaan van de tijd af aan de schaduwpartijen op mijn plafond. In het vertrouwde craquelé boven mijn bed ken ik de weg. Elke breuklijn opent een laan naar een land ver hier. Bergen verhalen liggen elke nacht opnieuw te wachten achter de opperhuid van mijn plafond. Ze wachten tot ik ze verzin, tot Boudou de luiken opent en het plafond in zonlicht baadt.

Ik vond het fijn dat niet alles uitgesponnen en uitgelegd werd, en dat je soms niet helemaal zeker weet wat echt is en wat verzinsel. Mooi ook hoe de herinneringen aan haar kindertijd veelvuldiger zijn en duidelijker dan die aan haar huwelijk.

Het is niet altijd even helder wat er gebeurt en je moet als lezer bereid zijn om mee te gaan in de gedachtenwereld van Jeanne, je te laten meevoeren. Maar als dat je lukt, is dit een triest, maar ook prachtig boek.

Uitgave: 2019 door uitgeverij Van Oorschot

Bladzijdes: 273