Dostojevski en de liefde, Alex Christofi

Fjodor Dostojevski werd geboren in 1821 en overleed in 1881. In zijn leven verloor hij heel veel geliefde mensen, werd hij gevangen gezet als staatsgevaarlijk om later in zijn leven te worden beschouwd als een van de grootste Russische schrijvers die zelfs dineerde bij de tsaar. Hij leed aan epilepsie, was gokverslaafd en zijn romans worden tot op de dag vandaag gelezen en hoewel hij daar wel een beetje op hoopte, zou hij het zelf niet hebben verwacht. Hij hield hartstochtelijk veel van Rusland en had een paar grote liefdes in zijn leven, van wie de laatste de meest gelukkige was. 

Na een jeugd met een strenge vader en een lieve moeder die helaas te vroeg stierf, woonde Dostojevski in Sint Petersburg en begon zijn schrijverscarrière. Zijn eerste roman Arme mensen verscheen in 1846 en was een groot succes, Dostojevski was de ster van de literaire kringen op dat moment. 

Helaas werd zijn carrière daarna onderbroken omdat hij betrokken raakte bij de politiek. Dostojevski wilde hervormingen in Rusland, zoals een betere positie voor lijfeigenen en hij raakte bevriend met anderen die dit ook wilden. Helaas was de tsaar niet zo happig op mensen met kritiek en een agent van de geheime politie was ondercover in het gezelschap. Fjodor en zijn vrienden werden opgepakt en ter dood veroordeeld. De groep stond al op de executieplaats, toen bekend werd gemaakt dat de straf werd omgezet. Fjodor Dostojevski werd naar een strafmap in Omsk gestuurd. 

Na vier jaar onder gruwelijke omstandigheden te hebben overleefd, moest Fjodor eerst nog verplicht een aantal jaren in militaire dienst, bovendien mocht hij niet verhuizen naar de hoofdsteden (Moskou of Sint Petersburg), mocht hij niet  publiceren of vrij reizen. 

Pas in 1859 mocht hij weer terugkeren naar Sint Petersburg en ook publiceren. Hij schreef zijn herinneringen aan het strafkamp op in Aantekeningen uit het dodenhuis, dat diepe indruk maakte. Samen met zijn broer begon hij een literair tijdschrift, maar de censuur maakte dit niet gemakkelijk. Er waren namelijk nieuwe groepen die veranderingen in Rusland wilden, en de regering wilde dit de kop indrukken. Voor Dostojevski was er een verschil tussen zijn eigen politieke verleden en de nieuwe groepen die tot geweld opriepen. Dostojevski hield van Rusland en hield de Russische waarden en de Russisch-Orthodoxe kerk hoog en de nihilisten die alles wilden afschaffen waar hij zoveel belang aan hechtte konden niet op zijn steun rekenen. 

In de jaren die volgden werd Dostojevski langzamerhand een van de belangrijkste schrijvers van Rusland. Zijn roman Misdaad en straf verscheen als feuilleton en ook dit verhaal maakte diepe indruk. Hij werd ook steeds meer beschouwd als iemand die betrouwbaar was, geen opruier meer. Hij werd uitgenodigd om bij de tsaar te dineren en zijn boeken stonden bij de tsaar in de studeerkamer. In 1880, vlak voor zijn dood, hield hij een toespraak bij de Poesjkin-herdenking van dat jaar, dat beschouwd werd als de beste ooit. De spreker die na hem kwam, wilde niet eens meer spreken, want hij wist dat Dostojevski alles al gezegd had.

Fjodor Dostojevski in 1872
door Vasili Perov

Fjodor Dostojevski kende veel verlies in zijn leven, zijn moeder overleed al vroeg en in 1864 verloor hij zowel zijn eerste echtgenote als zijn broer Michael binnen enkele maanden van elkaar. In 1867 trouwde hij met zijn tweede vrouw, Anna, en hoewel ze samen heel gelukkig waren, hebben ze ook veel verdriet gehad. Zeker in de beginjaren van hun huwelijk was het armoe troef, en Fjodor's neiging om al hun geld constant te vergokken aan de roulettetafels heeft hier veel aan bijgedragen, hoewel hij hier uiteindelijk mee wist te stoppen. Ook hebben ze samen twee kinderen moeten begraven. 

Fjodor Dostojevski is gestorven in 1881, omringd door zijn vrouw en kinderen, en zijn laatste woorden waren voor zijn geliefde Anna. Toen hij werd begraven waren er tienduizenden mensen op de been, zoals Alex Christofi schrijft had men het idee dat er een deel van Rusland zelf begraven werd. 

Alex Christofi heeft met Dostojevski en de liefde een biografie geschreven waarin hij deze complexe en bijzondere man in al zijn facetten neerzet. Hij gebruikt hiervoor grotendeels Dostojevski's eigen woorden, uit zijn brieven of zijn werken en dit werkt ontzettend goed. 

Een belangrijk deel is ingeruimd voor de vrouwen waar Fjodor Dostojevski van hield, maar eigenlijk komen alle belangrijke fasen in zijn leven aan bod. Van de manier waarop hij met zijn kinderen omging (hij was een heel goede en liefdevolle vader), tot zijn 'onfeilbare systeem' met de roulette en de reden dat hij gebrouilleerd raakte met Ivan Toergenjev. De vele voetnoten zijn niet zozeer academisch, maar meer anekdotisch en geven heel veel extra leuke weetjes. Ik heb er in ieder geval van genoten. 

De gruwelijkheden van Siberië komen duidelijk aan bod en het is een wonder dat er mensen zijn die dit leven hier overleefden. Het is een teken van het karakter van Dostojevski dat hij hier niet gek of verbitterd uit is gekomen. Voor hem waren altijd de mensen belangrijk, geen odes aan berkenbossen in zijn boeken, maar hij gaf de armen en verdrukten een stem. 

Ik denk niet dat Fjodor Dostojevski een gemakkelijk man was om te leren kennen, maar ik zou hem graag hebben ontmoet, om vervolgens heel diep voor hem te buigen. 

Originele titel: Dostojevsky in love (2021)

Nederlandse uitgave 2021 door uitgever Meulenhoff Boekerij

Nederlandse vertaling: Catalien van Paassen

Bladzijdes: 276