De kersentuin, Anton Tsjechov en de Toneelgroep Maastricht

In 1903 schreef Anton Tsjechov zijn laatste toneelstuk, dat in het Nederlands meestal vertaald wordt als De kersentuin. 

Het is in het kort het verhaal van een actrice, Ljoeba, die na enkele jaren in het buitenland weer naar huis is gekomen. Zij had gehoopt  grote successen te vieren, maar heeft zes jaar lang helemaal niet zo goed gedaan.

Ze komt nu naar huis, omdat er schulden open staan bij het oude landgoed van de familie, waar een grote kersentuin bij hoort. Er moet een oplossing komen, maar zowel Ljoeba als haar broer Leonid weigeren om knopen door te hakken en er echt iets aan te doen. 

Een zoon van een voormalige lijfeigene op het landgoed, Jermolai, heeft zich opgewerkt tot succesvol zakenman en hij weet een oplossing. Namelijk het land verkopen, de kersenbomen omhakken en er zomerhuisjes neerzetten. 

Ljoeba weigert dit als serieuze mogelijkheid te overwegen omdat in de kersentuin het grafje van haar overleden kindje te vinden is, dat zes jaar geleden is verdronken. Maar terwijl ze afwachten en hopen op een wonder, komt de datum van de openbare veiling snel dichterbij. 

Dus wat moet ze doen, moet ze vasthouden aan het verleden, of meegaan in de toekomst?

Anton Tsjechov schreef De kersentuin in 1903 specifiek voor het Moskous Kunst Theater dat in 1897 was opgericht om het theater te moderniseren. Tjechovs vrouw, Olga Knipper, was hier actrice en Anton Tsjechov kende de meeste andere acteurs ook. Hij had tijdens het schrijven van dit stuk dan ook bepaalde mensen in gedachten voor specifieke rollen.  

Vertaling: De kersenboomgaard

Tjechov zelf vond zijn werk niet zo heel goed vertaalbaar, aangezien hij heel veel woordgrappen maakt, met woorden die op meerdere manieren uit te leggen zijn en omdat hij bepaalde uitdrukkingen gebruikt die bijna niet om te zetten zijn in een andere taal. 

Een vertaler moet kiezen welk woord hij gebruikt als er meerdere mogelijkheden zijn, en de kans is dan groot dat er een deel van de betekenis verloren gaat. Dit geldt helemaal voor de namen van Tsjechovs personages die aanwijzingen geven over hun karakter of positie in het leven.

G.C.Zilverschoon heeft toch een poging gewaagd om De kersentuin te vertalen en maakt hierbij het punt dat een stuk grond met kersenbomen in het Nederlands een boomgaard is, en geen tuin, vandaar dat het in zijn vertaling De kersenboomgaard is. Ik snap zijn punt en tegelijkertijd is De kersentuin zo'n begrip dat iedereen dit meteen herkent als dat toneelstuk van Tsjechov, of het nu taalkundig helemaal correct is of niet. 

Deze vertaling is verder heel precies en probeert zo goed mogelijk bij het origineel te blijven. Fijn is de uitleg over de achtergrond van het toneelstuk en het theater waar Tsjechov voor schreef, ik houd ervan als iets in context geplaatst wordt. 

Ik zal zeggen dat het lezen van het toneelstuk, zeker als je het nog niet hebt zien spelen, niet gemakkelijk is. De helft van de tijd heb je geen idee waar de gesprekken over gaan en het is moeilijk om er een goede voorstelling van te maken omdat je eigenlijk alleen droge tekst hebt. De voetnoten vond ik in dit geval onmisbaar, ze geven niet alleen informatie over Russische betekenissen, maar ook droge terzijdes wat er bedoeld wordt en hoe dingen soms worden ingevuld of veranderd. 

Het wordt overduidelijk dat G.C Zilverschoon geen fan is van bewerkingen van toneelstukken, terwijl hij tegelijkertijd zegt dat De kersentuin (of boomgaard), bijna niet meer te snappen is als je het zo opvoert zoals Tsjechov het geschreven heeft. In dat dilemma zou je De kersentuin dus eigenlijk nooit meer op kunnen voeren!

De kersentuin door de toneelgroep Maastricht

Gelukkig zijn er toch toneelgezelschappen die het aandurven en vorige week heb ik het genoegen gehad om een opvoering te zien van De kersentuin door de Toneelgroep Maastricht. 

Dit is een eigentijdse bewerking door Jibbe Willems, waarin er veel veranderingen zijn aangebracht, maar waarin de essentie van het stuk bewaard is gebleven. Tsjechov had vijftien rollen geschreven, dit is teruggebracht tot acht personages en bijvoorbeeld een dienstmeisje en een gouvernante zijn gesneuveld. De boekhouder is vervangen door een PA, die ook voor een olijke noot zorgt. 

Annick Pheifer speelt Ljoeba, Jeroen Spitzenberger is Jermolai en Vincent Linthorst is Leonid en dit zijn uitstekende acteurs, die je helemaal meenemen in hun personages. 

Verder zijn er Quiah Shilue en 'Ntianu Stuger als de twee dochters van Ljoeba, Nick Renzo Garcia als de huisleraar Petja en Liza Macedo Dos Santos als de PA, van wie ik vooral Quiah Shilue echt geweldig vond. 

De laatste rol, die van de oude bediende Firs, wordt vertolkt door Beppe Costa, die niet alleen allerlei diepzinnige (en vaak grappige) wijsheden rondstrooide, maar ook de muzikale begeleiding verzorgde. Dit vond ik een zeer mooie toevoeging. Het einde, waarbij Firs als enige overblijft in het huis, is ontroerend. 

Ik vind het ongelofelijk knap hoe een toneel gebruikt kan worden als verschillende locaties, want de vier bedrijven van dit toneelstuk spelen zich elk af op een andere plek. In dit geval is er op de achtergrond een projectie van kersenbomen te zien en zien we op de voorgrond een ronde schijf waar de acteurs op staan en soms dus op ronddraaien. Met enkele decorstukken wordt dan de illusie van een huis, een tuin of een balzaal. 

Zoals ik al zei, is dit een moderne bewerking, en over het algemeen vond ik dit mooi en goed gedaan, de veranderingen stoorden mij niet. 

Echter in sommige opzichten vond ik het een beetje te dik erop liggen. Er wordt heel veel aandacht besteed aan het activisme van de jongste dochter en dit vond ik op een gegeven moment vervelend worden, tijdens een dialoog tussen haar en de huisleraar ben ik echt afgehaakt.  Maar dit is dan wat mij betreft het enige punt van kritiek (en dan hebben we het over minder dan vijf minuten in een voorstellingen van meer dan twee uur). 

Een klein historisch puntje is dat ik niet helemaal denk dat een zoon van een landarbeider die iets met het landgoed wil dezelfde lading heeft als de oorspronkelijke versie waarin de zoon van een voormalige lijfeigene iets met dit aristocratische landgoed wil, want de kloof daartussen is vele malen groter. Maar ik begrijp ook wel dat je niet eerst een hele historische uitleg kunt geven tijdens zo'n voorstelling. 

Volgens Anton Tsjechov was De kersentuin een komedie, al hebben veel regisseurs het laten spelen als een tragedie. Nu is er wel een element van tragedie te vinden, het verleden loslaten is niet gemakkelijk, maar gelukkig is in deze nieuwe versie de humor nog altijd aanwezig en regelmatig schiet je even in de lach. Een moment later ben je dan weer stil van ontroering. 

Kortom, Toneelgroep Maastricht is erin geslaagd om een geweldige versie van De kersentuin neer te zetten, die mij helemaal meenam en waarin ik vol bewondering was voor de acteurs en de manier waarop het decor werd gebruikt. Ik heb genoten van mijn eerste voorstelling van Anton Tsjechov. 

(Lalage, dank je wel dat je mij hierop attendeerde!)

De kersenboomgaard uitgegeven 2014 door uitgeverij De papieren tijger

Meer informatie over De kersentuin van de toneelgroep Maastricht: HIER