Droomvanger?

Het duurde even voor ik doorhad dat dit geen droomvanger was,
maar gedroogde vis. (Openluchtmuseum, Enkhuizen)

Kijk wat ik gedaan heb, Sarah Schmidt

Lizzie Borden took an axe

And gave her mother forty wax

When she saw what she had done

She gave her father forty-one

Sommige misdaden zijn lang geleden gepleegd, maar spreken nog altijd tot de verbeelding. Vooral Amerikanen houden graag de herinnering aan hun misdadigers levend. Of het nu gaat om Al Capone, Billy the Kid of Lizzie Borden. 

Over deze laatste jongedame zijn meerdere boeken en romans geschreven en ze is het onderwerp van kinderversjes, films en series. Zo heb ik me laatst bijzonder vermaakt met de pulp-serie The Lizzie Borden chronicles, waarin Christina Ricci als Lizzie Borden zonder pardon buren en familieleden om zeep helpt.

Lizzie Borden werd in 1860 geboren in het stadje Fall River, als de derde dochter van Andrew en Sarah Borden. Haar oudere zus Emma was negen jaar ouder dan Lizzie. Er had nog een dochter tussen gezeten, maar dat meisje was al snel overleden. Drie jaar na de geboorte van Lizzie stierf ook Sarah en twee jaar later in 1865 trouwde Andrew met Abby.

Op 4 augustus 1892 worden Andrew en Abby met bijlslagen om het leven gebracht. Lizzie was de enige die thuis was en zij werd enkele dagen later gearresteerd op verdenking van moord.

Het proces begon in 1893 en duurde maar twee weken, waarna Lizzie werd vrijgesproken. De belangrijkste reden was dat de juryleden het zich niet konden voorstellen dat een vrouw dergelijke gruwelijke misdaden kon begaan.

Zoals ik zei, zijn er verschillende boeken over Lizzie Borden geschreven, waarin allerlei theorieën worden geopperd.

Was Lizzie schuldig, of de meid Bridget die ruzie had met mevrouw Borden, was de enge oom John die toevallig de dag ervoor op bezoek was gekomen de schuldige of had Emma er iets mee te maken die weliswaar bij een vriendin logeerde, maar gemakkelijk heen en weer had kunnen wippen?

Of was er al die tijd een vreemde de dader geweest die ongemerkt het huis in en uit was geslopen?

In Kijk wat ik gedaan heb probeert Sarah Schmidt niet met nieuwe theorieën te komen, maar weet ze heel knap de verschillende versies in het verhaal in te brengen, met alle mogelijkheden die erbij horen. Je hebt wel een vermoeden en uiteindelijk wordt dit bevestigd, maar dit is heel knap en subtiel gedaan.

Het verhaal wordt verteld vanuit vier gezichtspunten; Lizzie en Emma komen aan het woord, de meid Bridget en een vreemdeling die door enge oom John was ingehuurd. Deze vier verhalen kronkelen om elkaar heen in het verhalen van de gebeurtenissen van drie en vier augustus, waarbij langzaam de gruwelijke puzzel duidelijk wordt.

Kijk wat ik gedaan heb is een claustrofobisch boek, over een claustrofobisch gezin.

De gezinsverhoudingen bij de Bordens waren niet heel prettig. Andrew Borden was een gierigaard die weigerde naar een beter deel van de stad te verhuizen, hoewel het leven daar wel prettiger was.

Abby was ongelukkig omdat haar huwelijk haar niet had gebracht wat ze had gehoopt, zo weigerden haar stiefdochters haar moeder te noemen, maar spraken ze consequent over haar als ‘mevrouw Borden’.

Emma en Lizzie zaten gevangen in een  enge symbiotische relatie waarbij ze niet met elkaar en niet zonder elkaar konden. Ze vormden samen één front tegen vader en mevrouw Borden, maar tegelijkertijd proberen ze elkaar de loef af te steken. Lizzie is daarbij meesteres van de manipulatie en weet meestal met haar gedram en driftbuien haar zin door te drijven.

Sarah Schmidt weet de lijfelijke nabijheid van deze vier mensen, of vijf als je Bridget meetelt, zo te beschrijven dat je er zelf bijna benauwd van wordt. De luchtjes die je van elkaar ruikt, (zeker in een warme zomermaand en er geen stromend water is), de vieze adem die je van iemand ruikt en de smaak die je niet uit je mond weg krijgt.

Haar taalgebruik is mooi en beeldend, en gebruikt sommige woorden op een andere manier, waarbij het taalgebruik prachtig het verhaal ondersteunt. Je moet hier wel even aan wennen, maar na een paar bladzijden zit je erin en neemt de taal je juist verder mee het verhaal in. (hulde hierbij aan de vertalers!)

Mijn hart klopte nachtmerries, kataklop, kataklop, toen ik weer naar vader keek en het bloed langs zijn nek omlaag zag rivieren en in het stof van zijn pak zag verdwijnen.

Hoewel Lizzie officieel was vrijgesproken, waren er maar al te veel mensen in Fall River die in haar schuld bleven geloven. Emma en Lizzie bleven tot 1905 onafscheidelijk bij elkaar wonen, tot een niet bekende gebeurtenis ervoor zorgde dat Emma het huis verliet en de zussen elkaar nooit meer spraken. Ze overleden beiden in 1927, slechts tien dagen na elkaar.

Kijk wat ik gedaan heb is een originele roman die een bijzonder licht laat schijnen op de bekende moordzaak van Lizzie Borden en dat is een behoorlijke prestatie als je in ogenschouw neemt wat er al allemaal over geschreven is.

Originele titel: See what I have done (2017)

Nederlandse uitgave: Overamstel uitgevers (2017)

Nederlandse vertaling: Lucie Schaap en Maaike Bijnsdorp

Bladzijdes: 324

Vooruitblik: Tentoonstellingen najaar en winter 2017-2018

Opnieuw een klein overzicht van een aantal mooie of bijzondere tentoonstellingen die in de komende maanden in de Nederlandse musea zijn te vinden. Dit lijstje is natuurlijk verre van volledig, en er zijn ongetwijfeld in vele andere musea in Nederland ook heel mooie tentoonstellingen te zien. 

Want oh, wat worden we weer verwend met prachtige dingen die we mogen bezoeken. Ik kan er nu al van genieten!

Stedelijk museum in Amsterdam: Geboren buitenlanders

Migratie is niets nieuws, maar is vandaag de dag soms een beladen onderwerp. Het Stedelijk Museum heeft de komende tijd een aantal tentoonstellingen die hierop ingaan. In deze tentoonstelling staat de vraag centraal hoe kunst en migratie zich tot elkaar verhouden. Hoe migratie kunstenaars beïnvloed, hoe zij de gevolgen van migratie in beeld brengen, hoe de migratie van nu verschilt van de migratie van vroeger, deze aspecten en nog veel meer komen aan bod in deze veelzijdige tentoonstelling.

Francis Alys

23 september 2017- 3 juni 2018

Meer informatie: HIER

Hermitage in Amsterdam: Hollandse meesters uit de Hermitage

Tsaar Peter de Grote begon al met het verzamelen van schilderijen voor het in de mode was, toen hij 25 was, kocht hij al een eerste schilderij van Rembrandt. De Russische tsaren zijn sinds die tijd dol gebleven op de werken van de Nederlandse meesters uit de 17^e eeuw en hebben er vele aangekocht. Op deze manier is de collectie van de Hermitage in Sint Petersburg de grootste verzameling Hollandse schilderkunst buiten Nederland geworden.

Nu komen er meer dan zestig werken even terug in Nederland, sommige voor het eerst in 350 jaar. Denk hierbij aan Flora van Rembrandt, maar ook schilderijen van Frans Hals, Govert Flinck, Jan Steen, Paulus Potter en nog veel meer bekende en minder bekende schilders uit de Gouden Eeuw.

Rembrandt

7 oktober 2017-27 mei 2018

Meer informatie HIER

Singer museum in Laren: Mooiste modernisten

De periode 1870-1930 is voor de Nederlandse kunst een bloeiperiode. Er ontstaan groepen kunstenaars die elk in hun eigen stijl schilderen, zoals de Haagse, Larense en Amsterdamse school en er ontstaan in de nieuwe eeuw nieuwe stijlen die de collega’s in het buitenland inspireren. Het echtpaar Singer heeft veel van deze nieuwe kunstwerken aangekocht en hun collectie is dan ook de basis voor deze tentoonstelling, waarin het mooiste werk van de Nederlandse schilders verzameld is.

Kees van Dongen

10 oktober 2017- 7 januari 2018

Meer informatie HIER

Van Gogh museum in Amsterdam: Nederlanders in Parijs 1789-1914

Veel Nederlandse kunstenaars hebben in Parijs gewoond om hier te schilderen. Parijs was het centrum van de kunst in Europa en hier ontstonden prachtige dingen. De Nederlandse kunstenaars zoals van Gogh, Mondriaan, Breitner en van Dongen lieten zich inspireren, maar op hun beurt brachten zij ook weer nieuwe dingen naar de andere schilders in Parijs. Deze tentoonstelling laat deze bijzondere wisselwerking zien.

Vincent van Gogh

13 oktober 2017- 7 januari 2018

Meer informatie HIER

Gemeentemuseum Den Haag: Art Deco

Voor modeontwerper en couturier Paul Poiret was niet alleen de mode belangrijk, hij vond dat alle kunst met elkaar samenhing. In deze tentoonstelling zijn er schitterende voorwerpen bijeengebracht uit verschillende kunstdisciplines die samen laten zien hoe Art Deco is ontstaan.

14 oktober 2017-4 maart 2018

Meer informatie HIER

Fries Museum in Leeuwarden: Mata Hari

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Margareta Zelle, alias Mata Hari, door de Fransen als spionne werd doodgeschoten. Ze begon als een meisje uit Leeuwarden, maar werd een exotisch danseres in Parijs. Ze was een femme fatale, een mysterieuze vrouw en tot op de dag van vandaag is niet alles over haar bekend, hoewel ze vele boeken en films heeft geïnspireerd.

In Leeuwarden zijn in deze tentoonstelling meer dan 150 persoonlijke voorwerpen van Mata Hari bijeengebracht, waarvan een groot aantal nu voor het eerst te zien is.

Mata Hari

14 oktober 2017- 2 april 2018

Meer informatie HIER

Dordrechts museum: Jongkind en vrienden

Johan Bartold Jongkind was een Nederlandse schilder die in de 19^e eeuw lang in Parijs woonde en hier bevriend raakte met de bekende Franse schilders als Monet, Daubigny en Pissaro en heeft met zijn Hollandse realisme het Franse Impressionisme blijvend beïnvloed. In deze prachtige tentoonstelling met werken van zowel Jongkind zelf als van zijn (Franse en Hollandse) vrienden wordt duidelijk van hoeveel belang Jongkind voor Frankrijk was, maar ook dat hij volstrekt uniek was in zijn eigen manier van schilderen.

Jongkind, Canal St, Martin

29 oktober 2017-half mei 2018

Meer informatie HIER

Drents museum in Assen: The American dream

Deze tentoonstelling in Assen is een dubbeltentoonstelling samen met de Kunsthalle in Emden (Duitsland). Beide tentoonstelling geven een overzicht van de realistische schilderkunst uit Amerika uit de periode 1945 tot nu. In Assen zijn de werken uit de periode 1945-1965 te zien, in Emden de werken van 1965 tot nu.

De vele werken die in bruikleen zijn van een groot aantal Amerikaanse musea, geven een prachtig overzicht van de Amerikaanse geschiedenis en de ontwikkeling van de Amerikaanse cultuur vanaf 1945. Er zijn oa schilderijen te zien van bekende Amerikaanse kunstenaars als Edward Hopper, Andy Warhal en Alice Neel, maar ook minder bekende schilders komen aan bod.

Edward Hopper

19 november 2017-27 mei 2018

Meer informatie HIER

Groninger museum: Romantiek in het noorden, van Friedrich tot Turner

In de periode van de Romantiek wilden schilders niet zozeer de werkelijkheid weergeven, als wel hun eigen gemoedstoestand. Grootste en woeste landschappen kwamen in, waar de emoties belangrijker waren dan de rede.

Bijna honderd werken van Nederlandse schilders en romantische landschapsschilders uit het buitenland, laten zien hoezeer de Nederlandse romantici in verhouding stonden met hun collega’s en hoe je de Nederlanders in perspectief moet plaatsen.

Martinus Rorbye

9 december 2017-6 mei 2018

Meer informatie HIER

Uitzicht op Montmartre

Parijs, augustus 2017

Zulajka opent haar ogen, Guzel Jachina

Nadat Stalin in 1928 in de Sovjet Unie de macht stevig in handen had, wilde hij het land veranderen. Weg met de kleine boerderijen die al eeuwenlang het Russische platteland uitmaakten, er moest geïndustrialiseerd worden en de Sovjet Unie zou het leidende land op het gebied van zware industrie moeten worden.

Op het platteland zelf werden met harde hand hervormingen doorgevoerd, boeren werden gedwongen om samen in een kolchoze te leven en iedereen die weigerde kon rekenen op Siberie of de doodstraf.

Bovendien kwam er een campagne op gang tegen de rijke boeren, de zogenaamde koelakken. Deze rijke boeren (het verschil was soms dat zij een koe hadden en de rest van het dorp niet), werden met grof geweld van hun bezittingen weggevoerd en meegenomen om heropgevoed te worden. 

Het aanwijzen van boeren als koelakken diende als excuus om boerderijen in te nemen en voedsel te confisqueren. Veel mensen op het platteland probeerden zich te verzetten, door vee te doden en oogst te verstoppen, maar dit werd gezien als contrarevolutionaire activiteiten en daarom werden ze meteen gearresteerd.

Tussen 1930 en 1934 werden er in Siberië in totaal zo’n 2000 nederzettingen gesticht, door koelakken die verbannen waren van hun boerderij. Ze moesten hier in de wildernis een nieuw bestaan opbouwen en leren om geen contrarevolutionaire koelak te zijn. Ze stonden in deze nederzettingen onder leiding van een militaire commandant en het was verboden de nederzetting te verlaten.

Zulajka opent haar ogen gaat over deze periode in de Russische geschiedenis.

Zulajka is een Tataarse, die leeft met haar echtgenoot en haar schoonmoeder vlak bij Kazan. Als vrouw en schoondochter heeft ze totaal niets in te brengen in het huis. De Tataren leven nog volgens de eeuwenoude gewoonten en hoewel ze in naam Islamitisch zijn, is het aloude geloof in geesten en demonen aan wie offers gebracht moeten worden, nog altijd springlevend.

Ondanks haar harde bestaan en het verdriet over haar doodgeboren kinderen, prijst Zulajka zich gelukkig met een man die haar niet altijd heel hard slaat en een huis heeft gebouwd met een modern badhuis erbij.

Helaas is de rijkdom van Moertaza ook de Sovjets opgevallen, die langs komen om verhaal te halen. Moertaza overleeft deze confrontatie niet en Zulajka wordt gearresteerd en meegenomen.

Met een trein wordt de grote groep migranten naar Siberië vervoerd. In de trein zitten niet alleen verzamelde koelakken, maar ook mensen uit Leningrad die heropgevoed moeten worden. De commandant van de trein, Ignatov, probeert zijn lading op plaats van bestemming te krijgen, maar dit is nog niet gemakkelijk. Bevelen spreken elkaar tegen en de trein wordt van hot naar her gestuurd. 

Uiteindelijk is de trein een half jaar onderweg. Als ze uiteindelijk in Siberië aankomen, is de winter al bijna aangebroken en de groep migranten moet de barre kou zien te overleven, met de krappe middelen die ze hebben en een inderhaast gebouwd onderkomen.

Guzel Jachina (1977)

Ondanks de verschrikkelijke melodramatische titel is Zulajka opent haar ogen één van de mooiste boeken die ik dit jaar heb gelezen. Guzel Jachina schijnt het verhaal van haar grootmoeder gebruikt te hebben als basis voor deze roman.

En niet alleen is het een ongelofelijk interessant verhaal over een boeiend stuk geschiedenis, het is ook nog een verhaal waarbij je je verwondert over waar mensen toe in staat zijn. Zelfs de meest barre omstandigheden krijgen mensen er niet onder en de veerkracht die mensen hebben, is bewonderenswaardig.

De groep migranten heeft het geluk dat er niet alleen boeren in hun groep zitten die hard kunnen werken en weten hoe ze het land moeten verbouwen, in de groep mensen uit Leningrad zitten ook hoogopgeleide mensen, zoals een arts, een ingenieur en een landbouwdeskundige. Waar de arts weet dat een middel genaamd ‘berkenteer’ tegen de verschrikkelijke muskieten helpt, weten de boeren vervolgens hoe je dat middel moet maken.

Zulajka moet noodgedwongen veranderen. Als jong meisje van vijftien was ze met Moertaza getrouwd en vanuit haar eigen dorp naar zijn dorp gekomen. Ze kende alleen het vrouwenverblijf van het huis en de strenge regels waar ze zich aan moest houden.

Maar nu gelden er andere regels en is er geen tijd om te bedenken hoe zondig het is als een vreemde man met je praat of je ziet zonder dat je hoofd bedenkt is. Zulajka speelt haar rol in het tot stand komen van de nederzetting en op haar bescheiden manier is ze eigenlijk heel belangrijk.

De groei die Zulajka doormaakt, als eenvoudige ongeletterde boerin naar iemand die zichzelf leert kennen en haar eigen beslissingen durft te nemen, is mooi en vooral ook geloofwaardig beschreven.

Prachtig wordt niet alleen het verhaal van Zulajka verteld, maar ook de andere verhalen. Zo leren we dokter Wolf kennen, die ooit een vooraanstaand specialist was, maar toen de Revolutie uitbrak een originele manier had om zich voor de werkelijkheid af te sluiten. 

En de kunstenaar Ikonnikov die ooit bustes van Stalin maakte, maar nu verantwoordelijk is voor de propagandaposters in het dorp. Hij kan zijn liefde voor Parijs niet onderdrukken al moet hij voorzichtig zijn en doen alsof hij Moskou schildert, waarbij de Eiffeltoren voor het ministerie van Zware Industrie doorgaat.

Ik vond vooral de commandant Ignatov een bijzonder mens. Hij ziet zichzelf als een toegewijde Sovjet-man en hij is dan ook beslist niet blij met de opdracht de trein met migranten te begeleiden. 

Hij is een harde militair die actie wil, hij is verdorie geen babysitter. 

Maar in de maanden die volgen, vergroeit Ignatov steeds meer met zijn opdracht, al zal hij altijd ontkennen dat een klein vrouwtje dat amper naar hem durft te kijken daar ook iets mee te maken heeft.

Ignatov is niet bang om keiharde besluiten te nemen, zoals de eerste winter in Siberië laat zien. Maar het is dankzij zijn leiding dat de mensen de winter overleven en de nederzetting tot bloei komt. Ook is hij niet werkelijk zo hard als hij zichzelf graag voorhoudt, hij heeft medelijden met de mensen die het moeilijk hebben, vooral met de kinderen. Bovendien is hij strikt rechtvaardig, al is hij constant bang dat dit hem zwak maakt.

De verschrikkelijke bureaucratie, de totalitaire onderdrukking die iedereen kan vermorzelen, de propaganda waar niet tegen op te praten is, de complete willekeur van de terreur, alles komt in deze magistrale roman aan bod. Voeg daarbij prachtige zinnen met af en toe een vleugje humor en levensechte personages en je hebt een verhaal dat geen moment inzakt, geen moment sentimenteel wordt en van de eerste tot de allerlaatste bladzijde boeit.

Een ontdekking.

Originele Russische titel: Zuleicha otkryvajet glaza (2015)

Nederlandse uitgave: Uitgeverij Querido in 2017

Nederlandse vertaling Arthur Langveld

Bladzijdes: 478

Bloemen op zondag (12)

Mijn eerste Bloomon boeket, afgelopen donderdag bezorgd. 

Fietsen in Parijs

Bij welke tour dan ook,
deze kun je bijna niet missen 

Als je in een stad op vakantie bent, loop je waarschijnlijk heel wat af. Zo loop ik gemiddeld 15 kilometer op een dag als ik ergens ben, maar toch zie je in een stad te voet niet zo heel veel. Parijs bijvoorbeeld is een grote stad waar de afstanden langer zijn dan je denkt.

Als je een een langere afstand wilt afleggen, is de metro of de bus handig. Het nadeel hiervan echter is dat je ergens wel snel komt, maar weinig ziet.

Wil je toch een relatief grote afstand afleggen en tegelijkertijd veel zien, dan is een fietstocht een idee. In bijna alle grote steden kun je fietsen huren of fietstochten boeken en zo ook in Parijs.

Er zijn verschillende mogelijkheden; zo zijn er tochten langs de bekende highlights, tochten langs de onbekendere plekjes en ook zijn er mogelijkheden voor gezinnen met kinderen.

Ik heb een keer eerder met een schoolreis door Parijs gefietst en vond dat een geweldige ervaring, maar dan ben je vooral bezig met de vraag of je al je leerlingen nog bij elkaar hebt en zie je eigenlijk niet zo heel veel van de tocht zelf.

Als je echter voor jezelf fietst, dan is een fietstocht de ideale manier om meer van de stad te zien en als je met een gids gaat, weet je zeker dat het verkeer in Parijs geen enkel probleem vormt. Nu is fietsen in Parijs al wel een heel stuk gewoner dan pakweg tien jaar geleden. Er zijn fietspaden en Velibs te huur en je ziet meer mensen fietsen dan ooit tevoren. Maar het kan geen kwaad om te fietsen onder begeleiding.

Beeld van Picasso, voor kerkje van St. Germain

Op de woensdag dat we aankwamen hebben wij een tocht voor de volgende dag geboekt. Omdat we de grote monumenten wel een beetje kennen, gingen we voor de Geheimen van Parijs tocht, met Nederlandse gids.

De tocht begon om 15.00 uur en we waren met acht personen, plus een gids. We hadden stevige fietsen waar we goed op konden rijden. De tocht ging eerst richting de Eiffeltoren en daarna via allerlei weggetjes en straatjes door Saint Germain en het Quartier Latin, via de Notre Dame, langs de Seine weer terug naar de Arc de Triomphe.

Op allerlei bijzondere plekken stonden we even stil en vertelde onze gids allerlei wetenswaardigheden en anekdotes en halverwege was er een pauze waarin we met elkaar even iets hebben gedronken.

In deze universiteitstuin was het nu vrij toegang
en hier zat het even heerlijk om te pauzeren

De fietstocht zou drie uur duren, maar het was uiteindelijk vier en een half uur later dat we onze fietsen weer inleverden.

Leuke, stille pleintjes

Het was een fantastische ervaring, een van de hoogtepunten van onze trip. We hebben zo'n groot deel van de stad gezien en gefietst door prachtige stille stukjes en pittoreske straatjes, maar ook op de Boulevard Saint Germain en zelfs even op de Champs Elysées! (hoe gaaf is dat!)

Wij hebben onze tocht dit keer geboekt bij Baja tours (info hier) en dit beviel erg goed. Met school heb ik gefietst met Paris by Bike (info hier) en ook dit beviel erg goed. Ik kan beide aanraden als je ook een keer zoiets wil proberen.