Blindganger, Michael Ondaatje

Let op, deze bespreking bevat mogelijk een paar spoilers. 

Hoeveel weten we eigenlijk van een ander? We hebben onze eigen herinneringen en de dingen die ons verteld worden, maar vaak is dat niet veel. En als de ander juist zoveel mogelijk informatie wil verzwijgen, wordt het helemaal lastig om de puzzel compleet te krijgen, om te weten wat er is gebeurd.

Blindganger begint in 1945 en de oorlog is voorbij. Nathaniel is 14 en zijn zus Rachel is 16 als hun ouders aankondigen dat zij voor een jaar naar Singapore zullen gaan waar vader een nieuwe baan heeft gekregen. Rachel en Nathaniel blijven thuis in Londen, onder het waakzame oog van een huurder, die de bijnaam De Mot heeft.

Al heel snel is er weinig structuur meer in het leven van Rachel en Nathaniel, ze gaan bijna niet meer naar school en ontmoeten bij hen thuis allerlei vreemde mensen. Van iemand die windhonden smokkelt tot een etnografe, terwijl Nathaniel in de vakanties in een hotel werkt en een vriendinnetje krijgt met wie hij in leegstaande huizen afspraakjes maakt.

Maar hoewel het allemaal vrijheid en blijheid lijkt, is er ook iets sinisters aan de hand. De hutkoffer van hun moeder, die ze voor hun ogen heeft ingepakt voor haar verblijf in Azië, staat nog in de kelder, en Nathaniel wordt geschaduwd door vreemde mannen.

Pas nadat Rachel en hij bijna ontvoerd worden, zien ze hun moeder weer. Het blijkt dat zij al die tijd betrokken was bij missies voor de Geheime Dienst en acties uitvoerde in het woelige Europa waar een nieuwe orde gevestigd moest worden, terwijl men oude rekeningen vereffende en nieuwe bondgenoten smeedde. De verschillende Geheime diensten speelden hier hun rol, die niet altijd even fraai was. De oorlog werd in een bepaald opzicht gewoon voortgezet en mensenlevens waren niet altijd veel waard.

Zo’n tien jaar later werkt Nathaniel zelf ook bij de geheime dienst en is hij betrokken bij het opschonen van de dossiers, want veel van de operaties van net na de oorlog mogen niet bij het grote publiek bekend worden.

Beetje bij beetje komt hij erachter waar zijn moeder bij betrokken was, hoe ze bij de Geheime dienst terecht kwam en waarom ze Rachel en Nathaniel na de oorlog achterliet in de zorg van vreemden.

Ik heb eerder een boek van Michael Ondaatje gelezen, Coming through slaughter, dat heel mooi, maar ook bevreemdend was omdat het zo fragmentarisch was. In dat boek paste dat uitstekend omdat het ging over een Jazzmuzikant die gek werd en je als lezer werd meegenomen in zijn gedachtegang.

In Blindganger is het verhaal ook fragmentarisch, en ook hier past het perfect. Je herinnert je het verleden nooit helemaal chronologisch. Je hoort een bepaalde zinsnede, of ziet een persoon die je vroeger kende en er komen weer gedeeltes van herinneringen terug, fragmentarisch en hoppend door de tijd.

De herinneringen die Nathaniel heeft worden gecombineerd met restjes en beetjes an de werkzaamheden van zijn moeder waar hij tegenaan loopt. Kleine stukjes, die de puzzel van zijn moeders leven langzaam invullen, maar nooit helemaal compleet maken.

Het klinkt nu alsof het een heel lastig boek is om te lezen, maar dat is absoluut niet het geval. Michael Ondaatje heeft dit verhaal goed op de rails en het ontspoort nergens, wat mij betreft.

Op het einde begrijp je hoe alles in elkaar past en dat bijna alle informatie die her en der gegeven wordt een doel heeft. Dan pas zie je het ingewikkelde patroon van verbindingen en lijntjes, tussen mensen en gebeurtenissen, tussen herinneringen en bewijzen. Of het nu gaat om een getekende kaart, een radioprogramma waar zijn moeder naar luisterde, een dichtregel van Lorca of de nachtelijke tochten door Londen, dat nog half in puin lag, met een stel windhonden op schoot.

Voor mij kwam het verhaal pas echt mooi op gang als Nathaniel volwassen is en alles op zijn plek begint te vallen. Dan kun je alles plaatsen en zie je ook hoe mooi Nathaniel probeert om met de elementen uit het verleden waar hij goede herinneringen aan heeft, een heden te maken waarin hij goed leven kan. 

Zoals we waarschijnlijk allemaal proberen te doen.

Originele titel: Warlight (2018)

Nederlandse uitgave 2018 door uitgeverij Nieuw Amsterdam

Nederlandse vertaling: Inger Limburg en Lucie van Rooijen

Bladzijdes: 282

Carnivàle (2003-2005)

Ik ben soms een beetje laat met het ontdekken van boeken, series of films. Zo kwam ik pas een paar weken geleden achter het bestaan van de serie Carnivàle, dat alweer vijftien jaar geleden gemaakt is. Maar wat een ontdekking!

Het verhaal is niet heel gemakkelijk uit te leggen. Het speelt zich af in 1934, toen de economische crisis er al een aantal jaren voor zorgde dat mensen of alles waren kwijt geraakt, of de grootste moeite hadden om rond te komen.

We zitten in de Dustbowl; de staten zoals Oklahoma waar in de jaren '30 de grond door intensieve landbouw volkomen was geërodeerd. Stofstormen bliezen de grond weg, en bliezen het tot in steden als Chicago of zelfs New York aan toe.

Mensen stierven aan longontsteking door het stof, en de grond was niet meer te bewerken. Tussen de 300.000 en 400.00 mensen vertrokken in de hoop ergens anders een nieuw bestaan op te bouwen. Een hoop die door de economische crisis volkomen zinloos was, want er was nergens werk.

Carnivàle begint met een jongeman, Ben Hawkins, die na de dood van zijn moeder wordt opgevangen door een rondtrekkende kermis.

Ben Hawkins (Nick Stahl)

Op de kermis heb je attracties als een reuzenrad en een draaimolen, maar ook een dame die slangen bezweert, een dame met een baard, een waarzegster, een hagedissenman, een striptease met eventueel wat extra's en nog een aantal zaken. Ze trekken rond via een vast circuit langs de dorpen en stadjes, om de mensen een aantal dagen te vermaken (en geld uit de zak te kloppen) voor ze verder trekken.

De kermis wordt gerund door Samson, die zijn bevelen krijgt van de geheimzinnige Management, die nooit zijn trailer uitkomt en blijkbaar kennis heeft die niemand anders heeft. Want er is nog een tweede verhaallijn, dat van de predikant broeder Justin die in Californië de vele immigranten uit Oklahoma probeert te helpen, iets dat hem door zijn nette gemeente niet in dank wordt afgenomen.

Langzaam blijkt dat Ben en Broeder Justin met elkaar verbonden zijn en elk een rol te spelen in de strijd tussen Licht en Duisternis, Goed en Kwaad, die elke generatie moet worden uitgevochten. En langzaam komt de Kermis in de buurt van broeder Justin en zullen Ben en Justin tegenover elkaar staan.

Het Kermisterrein

Carnivàle is geen gemakkelijke serie om in te komen, je moet je echt even door de eerste aflevering heen worstelen, omdat de gebeurtenissen daar en de flashbacks naar een eerdere strijd tussen Goed en Kwaad je nog heel weinig zeggen.
Maar als je dat even voor lief neemt en accepteert dat je sommige dingen later wel duidelijk(er) zullen worden, heb je een prachtige serie die je helemaal meeneemt en niet meer loslaat!

Wat zo mooi is dat namelijk niet bepaald helemaal zwart-zit is wie van de twee (Ben en Justin) bij het Goede en wie bij het Kwaad hoort. Pas langzamerhand vallen bepaalde zaken op en zie je duidelijk wie aan welke kant staat.

De aankleding van de jaren '30 is absoluut perfect, alles klopt en de sfeer van bijvoorbeeld de kermis wordt fantastisch goed neergezet.

Alle gekke kostgangers van de Kermis bij elkaar.

De mythologie is rijk en complex en origineel. Je krijgt het gevoel dat overal wel een aanwijzing in verwerkt kan zitten en opeens zie je verbanden en lijntjes die je eerst niet zag.
Wat dat betreft lijkt het een beetje op Twin Peaks, dat ook allerlei extra dimensies toevoegde en je regelmatig op het verkeerde been zette. Ik heb dan ook ergens de kwalificatie gelezen dat Carnivàle voor mensen is die Twin Peaks iets te simpel vonden!

Ondertussen zijn er ook nog meer dan genoeg andere verhaallijnen, om het afwisselend en interessant en vooral heel erg leuk te houden!

Geweldige acteurs doen mee, zo speelt Michael J. Anderson Samson en ik ben van hem gaan houden! Hij is de perfecte bode tussen de aardse kermis en Management.

Maar Nick Stahl als Ben en Clancy Brown als Justin zijn ook bijzonder goed en verder spelen mensen mee als John Savage, Patrick Bauchau, Amy Madigan, Adrienne Barbeau en Debra Christofferson. Niet bepaald de minsten!

Michael J. Anderson als Samson

Heel jammer is dat er maar twee seizoenen zijn van elk twaalf afleveringen. De makers hadden het plan voor zes seizoenen met drie verhalen die elk over twee seizoenen zouden worden verteld. Het eerste 'hoofdstuk' is dus wel afgerond, maar omdat men dacht dat er nog seizoenen achteraan zouden komen, zijn er ook losse eindjes en nieuwe vragen die een mooie opmaat voor een nieuw seizoen hadden moeten vormen.

Laat dit je echter niet weerhouden, Carnivàle is voor mij één van de beste series ooit gemaakt en ik vind het alleen jammer dat ik pas zo laat achter ben gekomen. Maar gelukkig heb ik de serie nu en kan ik zo vaak terugkijken als ik wil.

Laatste zomerbloemen

Foon, Marente de Moor

Nadja en Lev wonen in de Russische bossen. Sinds de fabriek dicht is, is het dorp verlaten en zij zijn de enigen die over zijn gebleven. Ze zijn zoologen en toen ze bij elkaar kwamen was Lev professor en Nadja zijn studente, er is dan ook sprake van een flink leeftijdsverschil. Ze hadden een onderzoeksstation in de bossen en op een gegeven moment met Europese subsidie zelfs een opvang voor verweesde beertjes.

Maar die tijden zijn voorbij. Nu zijn ze beiden oud en Lev lijdt een beginnende dementie. Hun kinderen zijn weggetrokken en alles wat overblijft zijn de dieren en de eindeloze bossen en het verlaten dorp. De elektriciteit doet het nog net, maar de waterdruk wordt alsmaar minder en volgens de officiële statistieken is het aantal inwoners nul, dus hoop op verbetering van de situatie is er niet.

Met moeite komen Lev en Nadja rond, hun zoon komt voorraad uit de stad brengen, maar verder is er bijna geen contact met de buitenwereld. De enige die soms langskomt is de Pope die niet helemaal is wie hij zegt te zijn en op een gegeven moment twee politieagenten. De enige die Nadja niet in de steek laat is de machinist van de voorbijrijdende trein, die ze elke avond hoort en waarmee ze de dag afsluit.

En dan is daar natuurlijk het verschrikkelijke, knarsende geluid dat ze regelmatig horen. Is de regering met een geheim project bezig, is het de aankondiging van het Einde der Tijden of is het een natuurlijk verschijnsel?

Het geluid is er en omlijst hun leven, maar maakt er geen deel van uit. Net zoals Nadja en Lev eigenlijk geen deel meer uitmaken van het gewone leven. Ze staan buiten de maatschappij en hebben bijna geen menselijke contacten meer. Je zou kunnen zeggen dat ze dichter bij de dieren staan, dan bij hun medemensen. Als zoologen vonden ze in ieder geval de dieren altijd al interessanter dan de andere mensen.

Het enige dat ze nu nog hebben is een soort overlevingsinstinct om door te gaan met leven en natuurlijk hebben ze hun herinneringen. Maar het probleem is dat herinneringen tweeledig zijn. Je kunt de fijne dingen herinneren, maar af en toe glipt er ook iets tussendoor dat je liever wilde vergeten en probeer dat dan maar weer weg te stoppen.

Nadja doet haar best om niet te denken aan dat ene jaar waarin alles mis ging, maar de herinneringen zijn hardnekkig en blijven komen.

Ik had eerder van Marente de Moor twee andere boeken gelezen, één vond ik niet leuk genoeg om uit te lezen, de andere was wel mooi, maar dit nieuwe boek overtrof mijn verwachtingen.

Maar wat maakt Foon zo mooi? Ten eerste is daar voor mij de setting. Als het zich afspeelt in Rusland, vind ik het al snel interessant! Marente de Moor heeft acht jaar in Rusland gewoond en weet met allerlei veelzeggende maar subtiele details een zeer Russisch beeld te geven.

Ten tweede is het taalgebruik heel mooi. De natuurbeschrijvingen, maar ook de vergelijking zijn origineel en vaak poëtisch te noemen.

Ik ben niet bang van deze bomen, ik ken ze goed. Sommige staan hier al sinds ik hier woon zonder een centimeter gegroeid te zijn. Wat weten wij nu helemaal van deze wezens? Onder hun voeten wemelt duizenden malen meer leven dan erboven. Hun solitaire gelijkmoedigheid is maar schijn, onder die bast worden wilde plannen gesmeed.

Prachtig vind ik ook de subtiele manieren waarop de verbanden worden gelegd tussen eenzaamheid, het contact tussen mensen onderling en tussen mensen en dieren. Een mens heeft andere mensen nodig om te kunnen bestaan en als dat contact wegvalt, heeft dat gevolgen. Want wat blijft er nog van je over als al het menselijke wegvalt?

En tot slot vind ik het heel mooi hoe het nooit helemaal duidelijk is wat er aan de hand is, als lezer mag je heel veel zelf invullen.

Je hebt de neiging als lezer om de verteller te vertrouwen en dat deed ik in het begin hier ook. We zien de gebeurtenissen van nu en vroeger door de ogen van Nadja en wat ze vertelt klinkt allemaal heel plausibel. Maar langzamerhand ga je twijfelen, wat is er werkelijk waar, klopt het wat zij zegt en wat is er nu gebeurd in dat ene jaar dat Nadja het liefst zou vergeten?

Veel wordt duidelijk, maar zeker niet alles en dat is knap opgezet en uitgewerkt. Ik vond dit een verrassend en mooi boek.

Uitgegeven in 2018 door uitgeverij Querido

Bladzijdes: 319

NDSM-eiland

Vroeger was het NDSM eiland (Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij) de grootste scheepswerf ter wereld. Helaas gingen de scheepsbouwers in de jaren '80 failliet. Tegenwoordig is de industriele achtergrond een geweldige plek voor festivals, culturele initiatieven en horeca. Er gebeurt van alles op het NDSM eiland en dat is de zien.

Slechts tien minuten met het pontje vanaf Amsterdam Centraal en dan sta je op deze hot-spot.

Ik moest hier vorige week zijn en keek mijn ogen uit. Helaas had ik een afspraak en kon ik niet naar hartelust rondkijken, want veel liever dan een bijscholing waar ik naar toe moest, wilde ik hier rondzwerven met mijn fototoestel.  Ik moest me tevreden stellen met wat snelle foto's op de telefoon, maar ik weet dat ik hier binnenkort terugkom om in alle rust rond te lopen en te genieten van dit unieke stukje Amsterdam.

Anna Karenina, Lev Tolstoi deel IV

Deel IV is één van de kortste delen in Anna Karenina en het leest bijzonder vlot. Dat komt omdat er veel gebeurt in beide relaties, die tussen Ljovin en Kitty en tussen Anna en Vronski, en er  eindelijk schot in komt.

Prachtig wordt het diner bij Stiva en Dolly voor ons tot leven geroepen, waarbij Ljovin is uitgenodigd en waar hij Kitty weer ontmoet. Beiden beseffen dat ze nog altijd van elkaar houden en na wat ingewikkelde onderonsjes worden ze het eens.

Tolstoi heeft de vreugde tussen hen beiden bijzonder goed weergegeven. Ik voelde mee in de gespannen verwachting van Ljovin die veel te vroeg aankomt bij het huis van de Sjerbatski's om om Kitty's hand te vragen omdat hij zijn ongeduld niet kan bedwingen en nog twee keer terug moet komen voordat iedereen wakker is.

Wat me ook deed glimlachen was de algehele roze bril waarmee Ljovin de wereld weer bekijkt. Kennissen, winkeliers en mensen die hij daarvoor niet erg sympathiek vond, komen hem nu allemaal geweldig vriendelijk en leuk over. Hij is bereid om iedereen aardig te vinden, charmant en met de beste bedoelingen, alleen omdat Kitty van hem houdt.

De verhouding tussen Vronski en Anna blijft vreemd. Vronski is en blijft een oppervlakkige jongeman en ik zie werkelijk niet in wat Anna in hem ziet. Aan de andere kant kan ze ook niet echt terug en de verhouding met Vronski verbreken, want ze heeft al teveel op het spel gezet. Dan zou ze moeten toegeven dat het allemaal niets om het lijf heeft.

Dat Karenin haar na de dramatische bijna sterfbed-scene heeft vergeven, valt niet in goede aarde, want dit past niet in Anna's beeld van Karenin. Ze wil een hekel aan hem hebben en daarom moet hij zich vreselijk gedragen. Dat hij haar vergeeft en met haar door wil gaan en zelfs liefdevol is naar het pasgeboren dochtertje, stuit haar tegen de borst en daarom krijgt ze een steeds grotere hekel aan hem.

Een breuk is onvermijdelijk en hoewel de officiële scheiding niet komt, vertrekken Vronski en Anna samen naar het buitenland. Anna laat hiermee wel haar reputatie en haar zoontje achter in Rusland en het is maar de vraag of ze daar op de lange termijn mee om kan gaan. En of de liefde van Vronski daar tegenop gewassen zal zijn.

Er zijn geen grootste natuurbeschrijvingen of lofzangen op het platteland deze keer, alle actie speelt zich af in de stad. Er gebeurt veel en de relaties komen in een stroomversnelling. Het leest dan ook heel prettig en je vraagt je constant af hoe het verder zal gaan. Geen lange, filosofische verhandelingen ook, het geklets op het diner is meer komisch dan langdradig en dat is ook wel even een fijne afwisseling.

Ik ben nu iets over de helft en heb iets minder dan 500 pagina's nog te gaan, maar doorlezen is beslist geen straf!

Ik sla 20 oktober over, maar zal mijn gecombineerde bespreking van deel V en VI op 30 oktober plaatsen.

Mijn besprekingen van de vorige delen zijn hier te vinden:
Deel I HIER
Deel II en Deel III HIER

De paradox van geluk, Aminatta Forna

Op het eerste oog lijken ze niet bij elkaar te passen, maar in de grote stad Londen komen ze elkaar een aantal keren bij toeval tegen. 

Atilla, een psychiater uit Ghana en gespecialiseerd in oorlogstrauma’s en Jean, een Amerikaanse die in Londen is om de stadsvossen te onderzoeken.

Atilla heeft een druk programma in Londen; een conferentie, zorgen voor een oude liefde, en passant een zaak als getuige deskundige aannemen en zoeken naar het zoontje van zijn nicht. 

Hij houdt van eten en muziek en danst in zijn hotelkamer de rumba en de samba en al met al denk je dat hij zijn zaken goed voor elkaar heeft. Maar ook Atilla heeft zijn verdriet en verlies en moet hiermee in het reine zien te komen.

Jean heeft haar huwelijk en volwassen zoon in Amerika achtergelaten en moet accepteren dat zij allang niet meer de belangrijkste persoon voor haar zoon is. Maar als Jean eerlijk is, geeft ze toe dat voor haar de coyotes thuis en nu de vossen eigenlijk altijd een groot deel van haar aandacht hebben gekregen. 

Nu woont ze in Londen waar ze daktuinen ontwerpt om rond te komen en ondertussen probeert ze de vossen in kaart te brengen die Londen als hun leefgebied hebben.

Jean en Atilla botsen tegen elkaar op op de Waterloo bridge, en in de ontmoetingen daarna helpt Jean met zoeken naar het kleine jongetje dat familie is van Atilla. Een voorzichtige vriendschap bloeit op en dan blijkt dat ze toch een aantal zaken gemeenschappelijk hebben. 

Beiden zijn zwervers die niet gehecht zijn aan een thuisbasis, en beiden hebben het vermogen om over hun eigen hekje heen te kijken. De mening van andere mensen is voor hen niet zo belangrijk en daarom conformeren ze zich niet zo snel aan de meute, de grote massa waar de meeste mensen maar al te graag bij willen horen.

Tegelijkertijd is de eenheid en de gemeenschapszin van alle mensen die van ver komen hartverwarmend in de vanzelfsprekendheid waarin de immigranten uit Ghana, Sierra Leone, Nigeria en Kenia Atilla en Jean te hulp schieten. Iedereen is los van zijn wortels, maar wat hen bindt is vriendelijkheid, medeleven en menselijkheid.

Aminatta Forna is een formidabele schrijfster van wie ik al eerder onder andere Fantoomliefde las, dat diepe indruk op me maakte. Dat speelde zich af in het door burgeroorlog getroffen Sierra Leone en ging over de gevolgen voor de gewone burgerbevolking en dat komt hier ook hier weer een beetje terug.  

In onze huidige maatschappij doen we alsof geluk de maat van alles is en alsof we ook allemaal recht hebben op dat geluk. Verdriet, woede, rouw en verlies zijn zaken die zo snel mogelijk moeten worden weggewerkt.

Net zoals mensen niet willen accepteren dat we niet heer en meester zijn in ons leefgebied en dat wilde dieren hier ook hun plek hebben gevonden. We begrijpen ze niet en zijn er bang voor en vinden dat die dieren maar weg moeten, waarbij we niet willen begrijpen dat als de coyotes en de vossen zich zo hebben aangepast dat ze in de stad kunnen overleven, zij hier ook thuis horen. 

Het is angstwekkend om te zien hoe de publieke opinie zich kan richten op iets en al snel een paar kreten overneemt omdat het toevallig goed in ons straatje past. Gelukkig is het ook zo dat de meute snel wordt afgeleid en zich binnen een paar dagen alweer met iets anders bezig houdt.

Maar net zoals de vossen opduiken in onze voortuinen of de parkeerplaatsen, worden we af en toe ook geconfronteerd met de emoties die we niet altijd meer begrijpen. Normale gevoelens als woede en verdriet na een trauma of verlies zijn nu een psychiatrische categorie geworden en niet meer een normaal onderdeel van de verwerking zoals vroeger.

De paradox van geluk is opnieuw een bijzondere roman van een geweldige schrijfster. Ik vind het prachtig hoe zij lagen door elkaar weeft en je door flashbacks in het leven van Jean en Atilla laat zien hoe zij de mensen zijn geworden die ze nu zijn.

De paradox van geluk is goed geschreven en zit uitstekend in elkaar. Het is diepzinnig zonder pretentieus te zijn, een liefdesverhaal zonder zoetsappig te zijn, grappig zonder kluchtig te zijn en vooral een verhaal over het leven, menselijk contact, onze relatie met onze omgeving, wilde dieren bovenal vriendschap en liefde.

Want in grote delen van de wereld weet men dat je verlies en ongeluk moet accepteren en dat dit de enige manier is om gelukkig te zijn. Zoals Atilla in zijn speech zegt, trauma is lijden en dat leidt tot verandering, maar dat is niet altijd gelijk aan beschadiging. De paradox van geluk is dat je eerst verdriet moet kennen en accepteren voordat je gelukkig kunt zijn.  

Originele titel: Happiness (2018)

Nederlandse uitgave 2018 door uitgeverij Nieuw Amsterdam

Nederlandse vertaling Aleid van Eekelen-Benders en Mariella Duindam

Bladzijdes: 411