Elegant als een egel, Muriel Barbery

Renée Michel en Paloma Josse wonen samen in een appartementsgebouw in Parijs. Paloma is twaalf jaar oud en is een zeer intelligent en scherp kind, die duidelijk de hypocrisie ziet van de manier van leven van haar familie. Ze beseft dat ze geen zin heeft om op dezelfde manier te leven en wil op haar dertiende verjaardag zelfmoord plegen.

Renée Michel is de conciërge van het appartementengebouw, een volkse vrouw die vuilnisemmers leegt en het trappenhuis aanveegt en door de meeste rijke bewoners alleen wordt aangesproken als ze iets voor hen moet doen.

Niemand beseft dat Renée Michel een zeer intelligente vrouw is die meer van literatuur, filosofie, muziek en kunst weet dan alle bewoners bij elkaar. Ze doet er dan ook alles aan om dat te verbergen, net zoals Paloma ook haar ideeën en intelligentie niet aan haar omgeving kan laten zien omdat ze haar niet zouden begrijpen.

Pas als er een nieuwkomer in het gebouw komt te wonen, de Japanse meneer Ozu, herkennen ze in elkaar geestverwanten en vormt zich een onwaarschijnlijke, maar al snel hechte vriendschap.

Moeizaam begin

Bij sommige boeken moet je even doorbijten, de eerste pagina’s vormen een geworstel en eigenlijk vraag je je af waarom je door wil lezen. Dat werd snel duidelijk; het verhaal pakte me. Ik raakte gefascineerd door het verborgen leven van zowel Paloma als Renée en ik was heel benieuwd waar het naar toe zou gaan.

Wat leverde dan het geworstel op en wat deed me bijna het boek wegleggen? In dit geval was dat het geforceerde taalgebruik, zeker in de eerste hoofdstukken staan verschrikkelijke zinnen en constructies. Ik houd van mooie zinnen en poëtische beschrijvingen, ik houd niet voor niets van Philippe Claudel, maar in dit geval was er weinig poëtisch te vinden. Ik zag alleen een moeizaam voortslepen van te veel bijvoeglijke naamwoorden en ingewikkelde formuleringen, die de filosofische bespiegelingen geen goed deden.

Maar op een gegeven moment veranderde dit, ik kan alleen niet helemaal zeggen of dit kwam om dat de zinnen minder geforceerd werden of dat ik eraan gewend raakte. Feit is in ieder geval dat ik Elegant als een egel steeds mooier begon te vinden, eindelijk vond ik op de bladzijdes de schoonheid waar ik naar op zoek was.

Nu ik erover nadenk is dit wel typerend voor het boek, ook bij de beide hoofdpersonen moet je even doorbijten en verder kijken dan de eerste indruk voor je ziet wat er achter hun masker zit.

Egels

Renée Michel verbergt zich uit alle macht voor haar omgeving. Ze doet haar best om de archetypische conciërge te zijn en elke verwijzing naar iets groter of iets mooiers zorgvuldig te vermommen. Hier heeft ze verschillende redenen voor, een deel is angst om verraden en vernederd te worden als ze te gemakkelijk omgaat met de mensen die sociaal gezien boven haar staan, zoals een gebeurtenis uit haar jeugd haar heeft ingeprent.

Het is ook de angst van iemand die weliswaar heel veel weet, maar niet zeker weet of die kennis wel klopt en of alle verbanden wel gezien worden. Als autodidact weet je alleen maar wat je jezelf hebt geleerd, maar je weet niet wat je misschien gemist hebt.

Dan is het beter om naar buiten toe een lompe, slecht opgeleide volksvrouw te zijn en in de veiligheid van je eigen omgeving te genieten van Tolstoj, Mozart en Vermeer.  

Paloma is een beetje een betweterig kind, die niet helemaal doorheeft dat als je neerkijkt op mensen en onaardig tegen ze doet, dat niet bepaald hun beste kant naar voren brengt. Dit valt haar echter te vergeven omdat ze nog maar twaalf is. En zeer ongelukkig kind van twaalf, dat weinig sturing krijgt, of in ieder geval niet de sturing die ze nodig heeft en dat helemaal zelf achter het geheim van volwassen worden moet komen. 

Iets dat voor ieder kind al lastig is, maar als je ook nog eens volkomen buiten je omgeving staat omdat je zo compleet anders denkt, is helemaal verschrikkelijk. 

Het is dan ook geen wonder dat Paloma over een vrij melodramatisch einde nadenkt, maar nog niet helemaal doorheeft dat het melodramatisch is, omdat ze daarvoor de levenservaring mist.

Het is een buitenstaander, iemand die niet opgevoed is met dezelfde culturele stereotypen en daar dus dwars doorheen kijkt, die ziet wat er in de kern van Paloma en Renée schuilt.

Prachtig vond ik de beschrijvingen van de bezoekjes die Renée bij meneer Ozu aflegt, langzaam haar wantrouwen afleggend en genietend van de vriendschap en de culturele uitwisseling die haar geboden worden. 

Muriel Barbery

Prachtig zijn ook de vele filosofische theorieën die aan bod komen op verschillende manieren, vooral de vraag waarom we kunst maken en wat de zin van schoonheid is. Muriel Barbery is filosofe en dat is hierin goed te merken. Voor sommigen zal het misschien iets teveel van het goede zijn, maar ik vond het een bijzonder mooie toevoeging die ervoor zorgt dat je nog lang over het boek na denkt.

Ik heb in verschillende besprekingen veel kritiek op het einde gelezen, maar ik persoonlijk vond het wel heel mooi en ontroerend. Ik kon tenminste een paar tranen niet onderdrukken.

Elegant als een egel vond ik een zeer bijzonder en mooi boek. Geen boek dat je even snel erdoor heen jast, maar waar je de tijd voor moet nemen en waar je langzaam in moet komen. Eerst de stekels voorbij voor je de elegantie en de schoonheid van de egel ziet.

Subliem.

Originele Franse titel: L’élégance du hérisson

Uitgegeven in 2006

Nederlandse uitgave 2008 door uitgeverij Prometheus

Nederlandse vertaling: Edu Borger

Bladzijdes: 315