Een vreemdeling en een dode Arabier

In De vreemdeling van Albert Camus begint het verhaal met de dood van de moeder van Meursault, de hoofdpersoon. Meursault gaat naar het tehuis waar zijn moeder woonde en is aanwezig bij haar begrafenis. Eén die snel moet plaatsvinden, in de hete Algerijnse zon.

Terug in Oran, de stad waar hij zelf woont, raakt hij betrokken bij de problemen die zijn buurman Raymond heeft met zijn Arabische maîtresse. Meursault helpt Raymond om (op een nogal nare manier) wraak te nemen en vanaf dat moment zijn de mannen kameraden.

De maîtresse van Raymond heeft echter broers en vrienden, die achter Raymond aankomen, waarna Meursault één van hen neerschiet. Zijn enige verdediging is dat hij beinvloed werd door de zon en de hitte. Meursault wordt uiteindelijk ter dood veroordeeld.

Het is een klein verhaal en veel meer dan dit is het niet. Als ik eerlijk ben, is het geen heel fijn boek. Meursault heeft werkelijk niets dat je voor hem inneemt, hij is onverschillig en het lijkt wel of helemaal niets hem raakt.

Als zijn moeder sterft, heeft hij bijna geen emotie, als zijn vriendin met hem wil trouwen stemt hij toe omdat hij geen reden kan verzinnen om ‘nee’ te zeggen en als hij iemand doodschiet, zit hij er ook niet echt mee.

Albert Camus heeft in dit boek niet de mooie zinnen en beeldspraken die ik van de vorige twee boeken die ik van hem heb gelezen zo mooi vond. De vreemdeling heeft een zekere droogheid, een dorheid, zoals ook Meursault een dorre man is, arm in gevoelens en normale responsen.

Je kunt je ook afvragen wie de vreemdeling is, de Arabier die hij niet kende en doodschoot, of Mersault zelf die niet alleen een vreemde is in het land, als pied-noir in Algerije, maar zelfs een vreemdeling is ten opzichte van zijn medemensen. 

In 2013 schreef de Algerijnse schrijver Kamel Daoud een antwoord op De vreemdeling. Een boek geboren uit boosheid, uit woede over het feit dat in De vreemdeling 25x het woord Arabier staat, maar nergens de naam van de dode. 

Zijn perspectief speelt nergens mee en in de rechtszaak wordt hij zelfs bijna helemaal niet genoemd. 

De moordenaar wordt zelfs pas veroordeeld als men vindt dat hij te ongevoelig doet over de dood van zijn moeder, alsof het doden van een Arabier niet voldoende is voor een bestraffing.

In Moussa, of de dood van een Arabier krijgt de dode zijn naam en zijn verhaal terug.

De Franse titel van dit boek is beter dan de Nederlandse, want het laat onmiddellijk zien dat het niet op zichzelf staat en aan alle kanten verbonden is met De vreemdeling, net zoals Algerije nog altijd niet helemaal los is van de koloniale erfenis.

Het verhaal van Moussa wordt verteld door Haroun, zijn jongere broer die nu ver in de tachtig is en in een koffiehuis of café een journalist avonden lang trakteert op een monoloog waarin hij vertelt over zijn grote broer Moussa, die in zijn stokersoveral en zijn espadrilles ’s ochtends de deur was uitgegaan. 

Hij had gezegd dat hij die dag vroeg thuis zou zijn en niemand die had verwacht of wist dat hij naar het strand zou gaan of wat hij daar deed, maar daar vond hij zijn einde.

De jongere broer moet voortaan leven met de schaduw van zijn broer, terwijl hun moeder vergeefs naar gerechtigheid zoekt.

Vreemd genoeg werd ik behandeld als een dode en mijn broer Moussa als een levende, wiens koffie aan het einde van de dag werd opgewarmd, wiens bed wordt opgemaakt en wiens voetstappen men al van heel ver hoort.

Omdat de naam van Moussa nooit wordt genoemd, kan zijn familie niet bewijzen dat hij het is en krijgen ze geen compensatie, want kan iemand een martelaar genoemd worden die twintig jaar voor de oorlog al is gestorven?

Pas tijdens de Onafhankelijkheidsstrijd in 1962 is er eindelijk kans op een weerwoord, een wraak, hoewel het maar de vraag is hoeveel dit oplost voor de jongere broer. Hij kijkt terug op een leven dat verpest is door een moord en hij alle jaren daarna heeft geboet voor het feit dat zijn broer dood is, terwijl de moordenaar een boek heeft geschreven en beroemd is geworden door zijn zinloze misdaad.

Waarom was Moussa die dag nou op dat strand? Dat blijf ik me afvragen. Ik weet het niet. Ledigheid is een makkelijke verklaring, het noodloot te pompeus. Wat deed jóuw held op dat strand? Misschien is dát de juiste vraag. Niet alleen die dag, maar al die dagen! Al een eeuw lang, welbeschouwd. Nee, geloof me, zo ben ik niet. Het kan me niet schelen dat hij Frans was en ik een Algerijn, behalve dan dat Moussa eerder dan hij op het strand was en dat jouw held hem heeft opgezocht. […] 

Wat deed hij juist die dag daar op dat strand? Niet alleen de moord is onverklaarbaar, maar het hele leven van die man. Een lijk dat een prachtige beschrijving maakt van het licht van het land, maar dat vastzit in een hiernamaals zonder goden, zonder hel. Niets anders dan fonkelende sleur. Zijn leven? Als hij geen moord had gepleegd en er niet over had geschreven, zou niemand nog weten wie hij was.

Moussa, of de dood van een Arabier is een bijzondere roman, die niet alleen het verhaal van de dode vertelt, maar ook de gevolgen van kolonialisme voor de voormalige kolonie en de gevaren van te strenge religieuze regels duidelijk maakt. Dit wordt allemaal heel subtiel gedaan en vaak bijna terloops genoemd. Het ligt er beslist niet duimendik bovenop en dat maakt het heel prettig om te lezen omdat het niet alles voorkauwt, maar je aan het denken zet.

Moussa of de dood van een Arabier is namelijk geen gemakkelijk boek in de zin dat de bezetters/ kolonisten fout waren en de Onafhankelijkheidstrijders aan de goede kant stonden. Het afrekenen met het kolonialisme wordt als excuus gebruikt voor andere misdaden.

Het verhaal van Haroun laat zien dat hij uiteindelijk niet zo heel veel verschilt van de moordenaar Mersault. Ook hij heeft een moord gepleegd die uiteindelijk niets betekende en niets heeft opgelost en in zijn opvattingen over religie en de manier waarop in Algerije de fundamentalisten steeds meer invloed krijgen, staat Haroun zelfs naast Mersault.

Nee, een boek met snelle oplossingen is het niet, maar wel een heel goed boek, geschreven in een mooie stijl en ik kan je alleen maar aanraden beide boeken samen te lezen, want je kunt ze niet meer los van elkaar zien. 

Een ongemakkelijke samenspraak.

De vreemdeling:

Originele Franse titel: L’étranger

Uitgegeven in 1942

Deze herziene Nederlandse uitgave 2016 door uitgeverij De bezige bij

Nederlandse vertaling (2013) Peter Verstegen

Bladzijdes: 140

Moussa, of de dood van een Arabier

Originele Franse titel: Meursault, contre-enquête

Uitgegeven in 2013

Nederlandse uitgave 2015 door uitgeverij Ambo/Anthos

Nederlandse vertaling: Manik Sarkar

Bladzijdes: 150