Davita's harp, Chaim Potok

Ilana Davita groeit op bij haar intellectuele en politiek betrokken ouders. Haar moeder is Joods en haar vader is Christelijk, maar nu zijn ze beiden communisten en overtuigde leden van de Amerikaanse communistische partij. 

De situatie in de wereld is niet heel erg rooskleurig, de economische crisis van 1929 heeft diepe sporen achtergelaten en in Europa krijgen de fascisten in verschillende landen steeds meer invloed.

Het communisme is in Amerika niet erg populair en het gezin moet vaak verhuizen, de enige constante is de deurharp die in elk appartement aan de voordeur komt te hangen en die Davita een gevoel van thuis geeft.

Michael, haar vader, is journalist en gaat naar Spanje om de Spaanse burgeroorlog te verslaan, maar zal hier niet van terugkomen.

Annie, haar moeder moet proberen door te gaan zonder haar echtgenoot, maar stort pas echt in als Hitler en Stalin in 1939 een niet-aanvalsverdrag sluiten. Alles waar ze in had geloofd en wat haar nog op de been hield, is nu ook kapot gemaakt. In een laatste poging om weer een leven op te bouwen keert ze terug naar de Joodse gemeenschap, ondanks de bedenkingen die ze daarbij heeft.

Ilana Davita is een zeer intelligent meisje dat meer te horen krijgt dan misschien verstandig is voor haar leeftijd, en die haar best doet de moeizame wereld om haar heen te begrijpen.

Van haar ouders krijgt ze heel veel kennis mee, maar niets over het geloof waar haar moeder in op is gevoed. Uit eigen beweging zoekt ze hier naar zingeving, en gaat ze naar de sjoel en zal uiteindelijk zelfs op de Hebreeuwse school plaatsnemen. Waar ze echter steeds tegenaan loopt is dat vrouwen in het orthodoxe Jodendom een zeer achtergestelde plaats hebben en haar onafhankelijke manier van denken haar niet in dank wordt afgenomen. En waar het communisme haar geen troost bood, voelt ze zich uiteindelijk verraden door de manier waarop ze in het Jodendom wordt behandeld.

Chaim Potok heb ik zo’n twintig jaar geleden veel gelezen, hij was behoorlijk populair in Nederland in de jaren ’80 en begin jaren ’90, maar op de een of andere manier heb ik al jarenlang zijn boeken niet opnieuw gepakt.

Chaim Potok (1929-2002) is zelf opgegroeid in een orthodox-Joods gezin en dit milieu komt vaak terug in zijn boeken. Een belangrijk thema is de spanning tussen orthodoxe opvattingen en de individuele vrijheid van mensen. Wat is belangrijker, de geest of de letter van de wet?

In Davita’s harp gaat het ook over de problemen waar Ilana Davita in het religieuze milieu tegenaan loopt. Als meisje wordt ze niet geacht Kaddiesj (gebed voor de doden) te zeggen voor haar vader en krijgt ze, ondanks de hoogste cijfers, niet de belangrijkste prijs op school, omdat sommigen niet willen erkennen dat een meisje hogere cijfers kon halen dan de jongens van de klas. 

Omdat ze niet is opgevoed in het Joodse geloof, is ze echter in staat om hierin haar eigen weg te zoeken. Ze heeft geen vooropgezette ideeën over wat wel en niet zou mogen en en begrijpt bijvoorbeeld niet waarom zij geen Kaddiesj zou kunnen zeggen. 

Ook de verhalen die haar vader en een vriend van haar ouders haar vertelden, helpen haar op een andere manier naar de verhalen van de Thora te kijken. Iets dat op de school ook niet gewaardeerd wordt, want als je ervanuit gaat dat mensen de Thora hebben geschreven, wat voor waarde zou het dan nog hebben? 

Heel knap weet Chaim Potok de verschillen tussen de milieus duidelijk te maken. In de communistische partij waar Annie geldt als een erkende specialiste op het gebied van Marx en Engels en een belangrijke plaats inneemt in de partij, terwijl ze in het Joodse geloof achter een gordijn moet plaatsnemen omdat ze tijdens de dienst niet gezien mag worden.

Tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten tussen de orthodoxe Joden en de communisten duidelijk; in beide gevallen is er een strikte doctrine waar men zich aan moet houden en is er maar één waarheid mogelijk. De leer, of dat nu Marx of de Thora is, moet constant bestudeerd en becommentarieerd worden. En waar de orthodoxe Joden niets weten van de gewone wereld en de politieke situatie, zo wijzen de communisten alles af dat niet in hun straatje past.

De ommezwaai van haar moeder is daarom misschien ook weer niet zó vreemd als het op het eerste gezicht lijkt.

Ondanks de onrechtvaardigheid van sommige situaties, het leven is nu eenmaal niet eerlijk, heeft Davita genoeg bagage meegekregen om het beste van twee werelden te kunnen verenigen en haar eigen weg te gaan. 

Davita’s harp is een bijzonder boek waarvan ik blij ben dat ik het weer herlezen heb.

Originele Engelse titel: Davita’s harp (1985)

Nederlandse uitgave 1986 door uitgeverij BZZTôH

Nederlandse vertaling: Peter Sollet

Bladzijdes: 354