Dokter Zjivago, Boris Pasternak

Dokter Zjivago is één van de bekendste boeken uit de wereldliteratuur, en wie het boek zelf niet heeft gelezen, heeft waarschijnlijk wel de beroemde film met Omar Sharif en Julie Christie gezien of de miniserie met Hans Matheson en Keira Knightly (over deze twee verfilmingen ga ik het later uitgebreid hebben).

Boris Pasternak was een bekende dichter in Rusland en Dokter Zjivago is zijn enige roman. Het vertelt het verhaal van Joeri Zjivago en Lara Guichard, geliefden tegen de achtergrond van de Russische geschiedenis.

Het begint als Joeri als kleine jongen bij zijn oom en tante in Moskou komt te wonen na de zelfmoord van zijn vader. Hier groeit hij op met zijn nichtje Tonja, met wie hij later zou trouwen. Joeri Zjivago was niet tegen revolutie en veranderingen, maar hij was niet erg politiek. Hij wilde vooral twee dingen; arts zijn voor anderen en dichter voor zichzelf.

Zijn weg kruist in die jaren in Moskou het pad van het meisje Lara. Haar moeder is een beschermelinge van de rijke advocaat Komarovski, de man die ook de vader van Joeri in het verderf heeft gestort), en deze verschrikkelijke vent zet alles op alles om ook Lara in zijn klauwen krijgen.

Het is voor haar bijna onmogelijk om zich uit de affaire met Komarovski los te maken en ze vlucht uiteindelijk in een huwelijk met haar jeugdvriend Pavel Antipov. Samen trekken ze naar het stadje Joerjatin in de Oeral om daar les te geven.

Later komen Joeri en Lara elkaar weer tegen op het slagveld van de Eerste Wereldoorlog, waar hij als legerarts werkt en zij als verpleegster. Maar pas als Joeri Zjivago met zijn gezin naar hun buitenverblijf trekt omdat Moskou na de Revolutie te gevaarlijk is geworden en ze vlak bij Joerjatin terecht komen, krijgen ze een verhouding.

En hoewel ze bepaalde periodes hebben waarin ze samen gelukkig zijn, laat de geschiedenis hen niet met rust. Joeri wordt twee jaar gevangen gehouden door een groep revolutionairen die een arts nodig hebben en uiteindelijk komt zelfs Komarovski weer in hun leven die hen weet te overtuigen om Joerjatin te verlaten omdat ze in gevaar zijn.

Joeri en Lara zullen elkaar bij leven nooit meer zien. Gedesillusioneerd en met een gezondheid die aan flarden is woont Zjivago in Moskou en overlijdt uiteindelijk aan een hartaanval in de tram. Lara verdwijnt op een gegeven moment zomaar en zij is waarschijnlijk geëindigd in een van de vele kampen. Het enige dat nog aan hun liefde herinnert zijn de gedichten van Zjivago en het dochtertje van hen beiden, dat Joeri nooit gekend heeft.

Dit boek kon natuurlijk niet worden uitgegeven in de Sovjet Unie en het heeft heel wat voeten in de aarde gehad voor het gepubliceerd kon worden in het buitenland. Dokter Zjivago werd namelijk gezien als een contra-revolutionaire roman, waar de Russische schrijvers juist geacht werden om het communisme en de Revolutie te verheerlijken.

Boris Pasternak

In Dokter Zjivago zie je dat Joeri Zjivago niet heel politiek is, voor hem waren de mensen altijd altijd belangrijker dan de ideologie. In het begin van de revolutie staat hij er wel positief tegenover, maar naarmate de burgeroorlog vordert en hij de verschrikkingen van beide kanten ziet, beseft hij dat de Revolutie de gewone Rus weinig goeds heeft gebracht. 

Dit wordt ook maar al te duidelijk in het verhaal. De armoede, de willekeur, de wreedheden en de bureaucratie van de wereld na de Revolutie komen allemaal voor. Niet altijd volledig uitgespeld, je moet soms een beetje tussen de regels doorlezen, maar alles bij elkaar genomen is het niet te missen.

Tegelijkertijd is het boek een loflied op Rusland zelf. De beschrijvingen van het landschap met de steppes en de berkenbossen zijn onovertroffen mooi en beeldend, terwijl de mensen, de gewone Russen, vol genegenheid en liefde worden neergezet.

Pasternak heeft veel van zijn eigen leven in de roman verwerkt en van de levens van de mensen om hem heen. Vooral de vrouw met wie hij zelf een langdurige verhouding had, Olga, had een grote invloed op de roman omdat zij model stond voor Lara.

De roman heeft natuurlijk typische Russische zaken als heel veel personages en heel lange monologen. Eén van de leukste vind ik als Lara aan het strijken is en Joeri een eind tegen haar weg staat te kletsen (nee, gaat u vooral door met strijken).

Het is geen zoetsappig verhaal waarin alles goed komt en de geliefden nog lang en gelukkig leven; zowel Joeri als Lara zijn mensen van vlees en bloed met goede en slechte eigenschappen, die het ondanks hun liefde voor elkaar niet redden. Het is ontroerend en zo geschreven dat je alleen maar dóór wilt lezen en de wijdlopigheid soms neem je gewoon voor lief.  

Dokter Zjivago is een prachtige Russische klassieker waarvan een nieuwe vertaling is gemaakt, die bijzonder prettig leest en die ik heel erg kan aanbevelen.

Ik kan alleen maar tot de conclusie komen dat Dokter Zjivago een magnifiek boek is.

Oorspronkelijk uitgegeven in 1957 in Italië

Deze Nederlandse uitgave door uitgeverij Van Oorschot in 2016 (Russische bibliotheek)

Nederlandse vertaling van de roman: Aai Prins

Nederlandse vertaling van de gedichten: Margriet Berg en Marja Wiebes

Bladzijdes: 616

Meer over de publicatie van Dokter Zjivago is HIER te vinden.

Meer over de levens van Boris Pasternak en Olga is HIER te vinden.