Jeugdherinneringen, Lev Tolstoj

In Kinderjaren maken we kennis met de tienjarige Nikolenka Irtenjev. Zijn familie woont op een groot landgoed en hij en zijn broer hebben een Duitse huisleraar. In de korte hoofdstukken worden een paar dagen uit het leven van Nikolenka verteld, we leren zijn familie kennen en hoe hij de dag doorbrengt. 

Hij krijgt les van de huisleraar, ziet zijn ouders in de salon, mag mee op een jachtpartij en meer van dat leuks. Er zijn echter ook zaken die in het grote geheel niet belangrijk zijn, maar in het leven van een tienjarige diepe indruk maken, zoals de vernedering als een dans mislukt op het bal van zijn grootmoeder, terwijl hij eerst nog wel zoveel zelfvertrouwen had.

De kindertijd eindigt als Nikolenka’s moeder na een ziekbed overlijdt.

In Jongensjaren is Nikolenka een paar jaar ouder, hij is nu veertien. De oude huisleraar heeft plaats gemaakt voor een nieuwe, Franse docent, die zich door zijn afstandelijkheid niet geliefd maakt. De familie woont nu in Moskou bij hun grootmoeder en het leven is voor de jongens heel anders dan in hun buitenhuis op het platteland. De jongensjaren eindigen met de examens die Nikolenka aflegt waarna hij zich student mag noemen.

Studentenjaren vertelt over het moeilijke eerste studiejaar dat Nikolenka meemaakt. Aan de ene kant voelt hij zich heel volwassen, aan de andere kant is hij allerminst zeker van zichzelf. Hij is geobsedeerd hoe hij zich moet gedragen zoals het hoort (goede Franse uitspraak, nette nagels, de juiste schoenen), waarschijnlijk juist omdat dit hem allemaal niet gemakkelijk aan komt waaien. 

Hij raakt betrokken bij studenten die net zoals hij van goede komaf zijn en vooral een beetje pierewaaien, fuiven en rondhangen, zodat hij aan het einde van het jaar glansloos zakt voor zijn examens. Aan de andere kant wil Nikolenka ook het goede doen en een goed mens zijn. Herhaaldelijk neemt hij zich voor om zich niet met allerlei narigheid in te laten en zijn leven te beteren, aangespoord door een goede vriend van hem.

Nikolenka weet zelf nog niet goed wie hij is en is druk bezig om in allerlei rollen zichzelf te vinden, maar heel veel succes heeft hij daar nog niet in. Ondertussen hertrouwt zijn vader, al is dat nieuwe huwelijk na verloop van tijd (en vooral veel miscommunicatie) ook niet zo heel gelukkig meer.

Toen in 1852 zijn debuut Kinderjaren verscheen, haakte Tolstoj aan bij de mode in die tijd, het was helemaal in om je jeugdmemoires te publiceren.

Tolstoj was echter nog geen oude man toen hij zijn boek schreef en strikt genomen zijn het ook geen echte herinneringen. Hij heeft een mix gemaakt van zijn eigen ervaringen, familiegeschiedenissen en verzinsels. Toch werd Kinderjaren in 1852 goed ontvangen.

Tolstoj deed namelijk iets dat hij in zijn andere boeken ook zo mooi doet, hij beschrijft tot in de kleinste details de gevoelens van zijn hoofdpersonen. We lezen niet over hele jaren en veel gebeurtenissen, maar zijn getuigen van een paar dagen uit het leven van Nikolenka, die vervolgens tot in de kleinste bijzonderheden worden beschreven. 

Knap is hoe Tolstoj zo herkenbaar weet te maken hoe Nikolenka zich voelt. Hoe hij het ene moment heel blij is, het andere bedroefd, hoe hij twijfelt over wat hij doen moet en iemand helemaal geweldig kan vinden en een paar minuten later juist niet meer. Als kind, maar zeker ook als puber en als jong-volwassene vliegen de emoties op en neer, maar door de manier waarop Tolstoj als het ware in de huid van zijn hoofdpersoon kruipt, wordt het voor de lezer volkomen inleefbaar.

Ikzelf vond het een prachtig boek, niet alleen vanwege de schrijfstijl van Tolstoj, maar ook omdat dit je een inkijkje geeft in het leven in Rusland aan het begin van de 19^e eeuw. De lijfeigenen die nog aanwezig zijn in elk huishouden (die worden pas in 1861 bevrijd), de manier waarop de examens voor de universiteit worden afgenomen, de omgangsvormen tussen de verschillende standen enzovoort. Ik vond het ongelofelijk interessant om te lezen en waande me in Rusland in die tijd, ik had soms moeite om terug te komen in het hier en nu.

Het lege leven dat de adel leidt, wordt echter ook heel goed duidelijk. De vader van Nikolenka brengt zijn tijd voornamelijk door met kaartspelen, verder moeten er visites worden afgelegd en moet je je ervoor zorgen dat je wel comme il faut bent. (zoals het hoort). Heel veel meer behelst het leven niet.

Heel mooi vond ik de scenes waarin Nikolenka een paar beursstudenten ontmoet op wie hij neerkijkt omdat ze minder goed Frans spreken dan hij, maar uiteindelijk moet hij toegeven dat ze een betere algemene ontwikkeling hebben dan hij en dat hij eigenlijk niet zoveel heeft om zich op voor te kunnen laten staan.

Kortom, deze drie boeken mogen dan Lev Tolstojs eerste schreden op het schrijverspad zijn geweest, ik vond het zeer de moeite waard om te lezen.

Oorspronkelijk uitgegeven in het Russisch in 1852, 1854 en 1857

Deze Nederlandse uitgave (met alle drie in één band): 2019 door uitgeverij Prometheus

Nederlandse vertaling: Arthur Langeveld

Bladzijdes: 456