Shirley, Charlotte Brontë
In Yorkshire werken de meeste arbeiders in de textielfabrieken, maar als fabrikant Robert Moore nieuwe machines wil installeren, zal dat grote gevolgen hebben en veel arbeiders zullen hun werk verliezen. Robert is niet geliefd in de streek, vanwege zijn harde opstelling en zijn half buitenlandse afkomst, want zijn familie komt uit Antwerpen. Er wordt gemord onder de arbeiders en het komt zelfs tot aanslagen op de machines en op de fabriek.
Zijn nichtje Caroline ziet wel een zachtere kant in hem en zij houdt van hem, maar Robert blijft op afstand omdat hij het idee heeft dat hij alleen kan trouwen met een bruid die geld heeft. Caroline heeft een weinig liefdevol thuis bij haar oom, dominee Helstone en haar verlegen natuur weerhoudt haar ervan om echt voor zichzelf op te komen. Haar oom is gul genoeg als ze iets nodig heeft, maar hij heeft geen werkelijke belangstelling of sympathie voor haar. Caroline heeft zich er al bij neergelegd dat ze waarschijnlijk een oude vrijster zal worden.
Maar gelukkig is daar de vriendschap met Shirley Keeldar, die in alles Caroline's tegenpool is. Ze is een rijke erfgename die zelf haar huis en zaken bestuurt en voor niemand het hoofd hoeft te buigen. Ze is doelgericht en staat haar mannetje. Dominee Helstone noemt haar gekscherend ' Kapitein Keeldar', maar hij waardeert Shirley wel.
Veel heren zouden deze rijke erfgename graag tot hun vrouw maken, maar Shirley heeft hier weinig geduld voor. Ook Robert dingt naar haar hand (voornamelijk vanwege haar erfenis), maar ondertussen is ook zijn broer Louis langsgekomen.
Hoe gaat het verder met de textielfabriek, wie weet de hand van Shirley te winnen en kan ook Caroline hopen op een beetje geluk?
Historische achtergrond
Shirley speelt zich af rond 1812. Engeland was toen verwikkeld in een oorlog met Napoleon. Dit zorgde ervoor dat er niet gehandeld kon worden met Frankrijk, maar er waren ook problemen met Amerika. Er was namelijk besloten dat een neutraal land ook niet mocht handelen met Frankrijk en dit was de Verenigde Staten een doorn in het oog. De textielhandel had hieronder te lijden, want er viel op deze manier een grote markt weg en de andere landen die stoffen afnamen, hadden genoeg. Dit had tot gevolg dat veel Engelse textielfabrikanten hun pakhuizen vol hadden liggen met balen stof die niet verkocht konden worden.
Daarnaast was dit de tijd van de toenemende industrialisatie. Overal werden er nieuwe machines geïnstalleerd die veel arbeiders werkeloos maakten. Er waren minder arbeiders nodig en de fabrikanten konden met goedkopere arbeiders toe, omdat ze geen geschoolde mensen meer nodig hadden.
De arbeiders hadden niets om op terug te vallen en velen kwamen terecht in verschrikkelijke armoede. Er was geen sociaal vangnet en liefdadigheid van de kerk was vaak de enige optie die overbleef. Veel arbeiders probeerden in opstand te komen en duidelijk te maken hoe verschrikkelijk hun situatie was. Dit deden ze door machines te vernielen, dt meest in het oog lopende reden voor hun problemen. Ze werden de Luddieten genoemd, naar de 18e eeuwse arbeider Ned Ludd die veroordeeld zou zijn voor het kapot slaan van enkele weefmachines. We weten niet of dit echt is gebeurd, maar het is een feit dat de Luddieten in het begin van de 19e eeuw een bron van zorg en angst waren voor de machthebbers in Engeland.
De Luddieten hadden in de periode 1810-1814 echter weinig kans op succes. De hogere klassen en de middenklassen hadden geen sympathie voor hen en steunden de regering. De regering greep hard in bij deze sociale onrust en zette zelfs het leger in tegen de arbeiders. Op een gegeven moment vochten er meer soldaten tegen de arbeiders in het noorden dan tegen Napoleon! Er werden zware straffen uitgedeeld en in 1812 werd zelfs een wet aangenomen waarin het vernielen van machines bestraft kon worden met de dood.
De roman
Shirley is de tweede roman van Charlotte Brontë die gepubliceerd werd na het zeer succesvolle Jane Eyre. Ze schreef dit werk in de periode dat binnen enkele maanden haar broer en beide zussen overleden.
Shirley werd niet negatief beoordeeld, maar de kritieken waren bij lange na niet zo lovend als voor Jane Eyre. En ik moet zeggen dat ik dat wel begrijp.
Shirley is namelijk geen gemakkelijk boek om in te beginnen. Het eerste hoofdstuk gaat over een stel uiterst onsympathieke hulpdominee's, die in de rest van het boek bijna geen rol meer spelen. Hier moet je je echt doorheen worstelen. Bovendien is dit boek in de derde persoon geschreven en krijgen we allerlei belerende en moralistische opmerkingen van deze alwetende verteller. Als je echter bedenkt dat een domineesdochter uit de 19e eeuw dit boek heeft geschreven, dan kun je die opmerkingen goed plaatsen (maar ze blijven een beetje irritant).
Charlotte Brontë kende de opstanden van de Luddieten goed uit de verhalen van haar vader, die ze van dichtbij had meegemaakt. Als het haar bedoeling was om een sociale roman te schrijven, is dit niet helemaal gelukt, want de wanhoop en de armoede van de arbeiders wordt wel genoemd, maar niet heel duidelijk. Charlotte Brontes sympathie lijkt meer te liggen bij Robert Moore en niet bij de arbeiders. De enige arbeider die in een gunstig daglicht wordt gesteld is William Farren, die een soort archetype van de 'goede' arbeider is; beleefd, bescheiden en tevreden met zijn positie in het leven, kortom een arbeider die vertrouwd kan worden.
Robert Moore heeft, ondanks dat zijn nichtje Caroline die wel in hem ziet, weinig kwaliteiten die ons voor hem innemen en ook heel veel andere personages zijn behoorlijk onaangenaam. Dat Charlotte Brontë weinig sympathie had voor de Belgen is hier ook wel goed duidelijk!
Maar toch is dit niet alles wat ik van Shirley kan zeggen. Want in de stukken over Caroline en over Shirley schittert Charlotte Brontë. Ze weet beide jonge vrouwen geloofwaardig neer te zetten en in een heel sympathiek licht te plaatsen. Heel mooi weet ze duidelijk te maken dat het (voor een deel) het verschil in sociale positie is waardoor ze zich zo anders hebben ontwikkeld. Caroline heeft geen middelen van zichzelf en moet hopen op een huwelijk, en anders zich neerleggen bij een beklagenswaardig bestaan als oude vrijster. Ze eet genadebrood bij haar oom en moet zich laten koeioneren door verwanten.
Shirley hoeft niet te trouwen en kan het zich veroorloven om een zelfbewuste dame met een eigen mening te zijn. Ze kan zelfs een hulpdominee de deur uit gooien als zijn gedrag haar niet bevalt (geweldige scene!) en allerlei huwelijksaanzoeken afwijzen.
Deze twee vrouwen redden de roman. Dat Shirley, notabene het titelpersonage, pas na 240 pagina's haar opwachting maakt, vergeef ik Charlotte Brontë dan ook. Ik begon te houden van Caroline Helstone en ook Shirley Keeldar werd me lief. Ik las dat Charlotte Brontë Caroline waarschijnlijk had gebaseerd op haar zus Anne en Shirley op Emily en als dat werkelijk zo is, dan heeft ze hen eer aan gedaan.
Conclusie
Let op, in dit stukje verklap ik iets over de afloop van het boek, dus als je dat niet wil weten kun je beter stoppen met lezen.
Shirley vereist wat doorzettingsvermogen door de eerste vervelende hoofdstukken, de enorme hoeveelheid personen en het gedoe rond de textielfabrieken dat niet altijd erg interessant is (hoewel het wel interessant is om te zien hoe iemand in de 19e eeuw hier tegenaan keek).
Ronduit teleurstellend is eerlijk gezegd het einde, want Charlotte Brontë laat beide jongedames trouwen, met twee heren die ik absoluut niet geschikt voor ze vindt. Shirley trouwt met Louis, die pas ergens op het einde in het verhaal komt en er is naar mijn idee nul komma nul chemie tussen deze twee. Erger nog is dat Caroline toch met Robert trouwt, die haar eerder niet wilde hebben omdat ze niet genoeg geld had. Ik betwijfel dan ook ten zeerste dat hij haar gelukkig zal maken.
Maar ondanks dit alles ben ik blij dat ik Shirley heb gelezen en heb ik er heel veel gevonden waar ik van heb genoten. Charlotte Brontë laat in dit boek zien dat ze uitstekend portretten van vrouwen kan schrijven, met veel gevoel over wat hen beweegt en bezighoudt. Ik ben blij dat ik Caroline en Shirley heb leren kennen.
Nog een leuk feitje, de naam Shirley was tot 1849 een jongensnaam en in het boek wordt ook verteld dat de ouders van Shirley op een zoon hadden gehoopt en toen ze een dochter kregen toch maar de uitgekozen naam voor haar gebruikten. Na deze roman werd Shirley uitsluitend nog gebruikt als meisjesnaam.
Originele titel: Shirley (1849)
Deze Nederlandse uitgave: 1998 door uitgeverij Boekwerk
Nederlandse vertaling: Els Meiborg
Bladzijdes: 800
Reacties
Een reactie posten