De Boerenoorlog, Martin Bossenbroek
Voor de meeste mensen in Nederland waren de banden met Zuid Afrika zwak, de Boeren werden gezien als te slecht ontwikkeld en weinig beschaafd.
Ondertussen lieten ook de Britten hun oog op Zuid Afrika
vallen, zij wilden hier de controle omdat hun schepen op weg naar India hier
langs kwamen. In 1806 werd de Kaap Brits en de Boeren trokken weg om twee
onafhankelijke Boerenrepublieken te stichten; Transvaal en de Oranje Vrijstaat.
De Republieken wilden hun eigen spoorweg, maar de Britten waren niet echt van
plan om dit toe te staan.
In 1877 annexeerden de Britten de Transvaal, maar de Boeren
verzetten zich en wisten deze eerste Boerenoorlog te winnen. De Transvaal werd
weer een onafhankelijke repbliek onder Paul Kruger. Deze oorlog zorgde ervoor
dat veel mensen in Nederland zich voor de Afrikaander zaak gingen interesseren,
Kruger en de zijnen werden feestelijk onthaald toen ze naar Nederland kwamen en
de eerdere bedenkingen die men had tegen de Boeren werden snel vergeten. De
Afrikaanders waren nu weer onze Nederlandse broeders.
In 1885 werd er goud gevonden in Witwaterrand, en al snel
verrees hier een nieuwe stad; Johannesburg. Vele mensen trokken hier naar toe
in de hoop geld te verdienen. De Boeren waren niet van plan om deze
‘Uitlanders’ rechten te geven en dit stuitte op steeds meer protest. Hier werd
tenslotte wel het geld verdiend. Allerlei irritaties over en weer resulteerden
in 1899 in een nieuwe oorlog.
Het Britse leger had vanaf het begin een aantal problemen.
Ten eerste was het nog niet op volle sterkte, veel troepen moesten nog uit
Engeland of uit India komen. Ten tweede was het Britse leger strikt hiërarchisch.
De adellijke officieren gaven de bevelen, de volkse soldaten voerden die uit.
Een reeks behoorlijk incompetentie generaals zorgde ervoor dat veel Britse
soldaten sneuvelden in veldslagen die vermeden hadden kunnen worden. Het zag er
in het begin van de oorlog naar uit dat de Boeren zouden winnen. De Boeren
hadden een paar voorsprongen. Ze kenden het land, elke Boer had een paard en
een geweer en was gewend om zelf beslissingen te maken. Slag na slag wisten ze
te winnen en ze veroverden zelfs steden als Mafeking en Ladysmith op de Britten
Maar de Britten leerden van hun fouten, er kwamen nieuwe
generaals die het handboek loslieten en het numerieke overwicht van het Britse
leger ging nu ook een rol spelen. Tot grote verontwaardiging van de Boeren
gaven de Britten zelfs wapens aan de zwarten! En hoewel Britse krijgsgevangenen
op een goede behandeling konden rekenen, werden de zwarte krijgsgevangenen
zonder pardon neergeschoten.
Het antwoord op de guerrilla methodes van de Boeren werd de tactiek van de verschroeide aarde. Lord
Kitchener of Khartoum, de opperbevelhebber van het Britse leger, besloot dat
boerderijen moesten worden afgebrand en velden werden verwoest. De gezinnen van
de boeren die verdreven werden uit hun huizen werden opgevangen in interneringskampen.
De hygiënische situatie en de voedselvoorziening waren hier echter zo beroerd
dat veel vrouwen, maar vooral heel veel kinderen, zouden overlijden in deze
kampen. Hoewel er later wel verbeteringen in kwamen, was het leed al geschied.
De oorlog sleepte zich voort, maar in 1902 gaven ook de bittereinders, de boeren die tot het
laatst hadden gevochten, zich over. De Transvaal en de Oranje Vrijstaat stonden
nu onder Brits bestuur en waren hun onafhankelijkheid kwijt. Wel werden er
concessies gedaan aan de boeren, zo werd Nederlands als taal toegestaan op
scholen. Ook in de behandeling van de zwarte bevolking werden concessies gedaan
aan de Boeren; de zwarten werden steeds verder beperkt in hun rechten, een
beleid dat in 1948 het officiële regeringsbeleid werd en Apartheid werd genoemd.
Martin Bossenbroek
schreef hierover vorig jaar De
Boerenoorlog. Hierin vertelt hij het verhaal van de oorlog aan de hand van
drie personen die er nauw bij betrokken waren en worden alle aspecten van de
oorlog belicht.
Willem Leyds was een Nederlander die in de jaren ’80 naar
Transvaal ging om hier een functie in het bestuur op zich te nemen. Hij heeft
alle jaren geprobeerd de Boerenzaak zo gunstig mogelijk voor het voetlicht te
krijgen, eerst als lid van het bestuur, later als diplomaat in Transvaalse
dienst.
 |
| Winston Churchill in Bloemfontein Bron voor de afbeelding |
Denyz Reitz tenslotte was een jonge Boer die onder Koos de
la Rey meevocht tegen de Britten.
Brieven, verslagen, krantenartikelen en rapporten worden als
bron gebruikt. Met alle gevechtshandelingen en daarvoor de onderhandelingen
over de spoorweg zou dit een saai geheel hebben kunnen worden, maar Martin
Bossenbroek is erin geslaagd om er een goed leesbaar en bijna spannend verhaal
van te maken. Allerlei namen die je kent uit de geschiedenisboeken gaan voor je
leven en je ziet de gebeurtenissen voor je. Ik vrees dat mijn sympathie nooit
bij de Boeren heeft gelegen, en daar heeft dit boek geen verschil in gemaakt. Wel
is Winston Churchill me nog dierbaarder geworden, wat een geweldige kerel was
dat toch!
Een kleine kanttekening; ik had graag ook de zaak van de
kant van de zwarte bevolking willen horen. Bossenbroek geeft aan dat hij dit
niet heeft gedaan omdat er te weinig bronnenmateriaal van die kant is, maar er
is wel het dagboek van Sol Plaatje, een bekende zwarte soldaat die heeft
meegevochten aan de kant van de Britten. Zelfs al is dat niet echt een
representatieve bron dan had hier toch meer mee gedaan kunnen worden. Ik had
dat tenminste erg interessant gevonden en ik miste deze vierde kant van de
zaak.
Maar al met al is dit boek een formidabele prestatie en ik
denk dat de Libris geschiedenisprijs vorig jaar ten volle verdiend is.
Uitgegeven in 2013 door uitgeverij Atheneum Polak & van
Gennep
650 pagina’sGelezen op de e-reader
Reacties
Een reactie posten