Van het westelijk front geen nieuws, Erich Maria Remarque

Aangezien dit jaar de Eerste Wereldoorlog honderd jaar geleden uitbrak, zullen er veel boeken over de Grote Oorlog verschijnen. Ik zal er zeker een aantal lezen en om goed te beginnen heb ik deze klassieker weer eens gepakt.

Het is het verhaal van Paul Baumer, een Duitse jongen van 18 die samen met zijn klasgenoten dienst neemt nadat de onderwijzer en alle andere volwassenen duidelijk hebben gemaakt dat dit hun plicht is voor Kaiser en Vaderland. Ze ondergaan de zware militaire training, om er aan het front achter te komen dat ze weinig van waarde hebben geleerd. Gelukkig zijn er oude rotten, de veteranen zoals soldaat Katczinsky, die de groentjes onder hun hoede nemen en hen leren te overleven. Paul ziet één voor één zijn kameraden sterven. Uiteindelijk is hij de veteraan die de groentjes wat moet leren. Hij wordt zelf neergeschoten in november 1918, als het zo rustig aan het front is dat het officiële nieuwsbericht luidt dat er ‘van het westelijk front geen nieuws’ is.

Een hele generatie, of het nu aan de Duitse, de Franse of de Engelse kant was, werd door deze oorlog getraumatiseerd. Opgejut door leuzen en vaderlandsliefde en misplaatst nationalisme namen de jongens dienst, met het idee dat de oorlog zo voorbij zou zijn. Niet was minder waar; de oorlog kwam tot een halt en vier jaar lang lagen de verschillende partijen tegenover elkaar in een loopgravenstelsel dat reikte van de Belgische kust tot de Zwitserse grens.

Het is zoet om voor het vaderland te sterven? Niet bepaald, in de loopgraven konden dood en verminking op elk moment en in elke vorm optreden. De soldaten die vochten in de modder werd niets bespaard.

Erich Maria Remarque wilde met Van het westelijk front geen nieuws duidelijk maken dat oorlog een verschrikking is, aan welke kant er ook gevochten werd. Voor hem zijn heldendom en nationalistische trots niet belangrijk, hij vertelt het verhaal van de gewone soldaten die eigenlijk ook niet weten waarom ze vechten.

De nazis’ verboden dit boek en Remarque verloor zelfs zijn Duitse staatsburgerschap.

In 1930 en in 1979 zijn er verfilmingen van het boek gemaakt. Ik heb de versie van 1930 nooit gezien, die van 1979 wel. Ik laat meestal een stuk zien in de les als we de Eerste Wereldoorlog behandelen. De film is mooi, al duren sommige scenes naar huidige maatstaven wel een beetje erg lang. Ik kan me herinneren dat ik de hele film een jaar of vier geleden in mavo 4 liet zien en een leerling bij de scene waar Paul in een loopgraaf ligt met een Franse soldaat (die ongeveer tien minuten duurt) op een gegeven moment gefrustreerd uitriep; ‘Kut, ligt hij daar nou nóg?’

Uiteindelijk waren de meeste leerlingen op het einde wel in tranen, dus geraakt had de film hen wel.

De film, maar vooral het boek is indrukwekkend en prachtig. Als je iets leest over de Eerste Wereldoorlog dit jaar, mag Van het westelijk front geen nieuws eigenlijk niet ontbreken.

Oorspronkelijke titel: Im Westen nichts Neues (Duits)

Uitgegeven in 1929