Gisèle, Susan Smit

Gisèle was in de jaren ’30 een jonge kunstenares die naar Nederland was gekomen om hier de glazenierkunst te leren in het atelier van Joep Nicolas. Ook was ze een verdienstelijk tekenares en schilderes. Ze was van adellijke komaf, haar moeder was een Oostenrijkse gravin, en ze had haar jeugd reizend doorgebracht. Door de crisis was haar opleiding in Parijs niet meer te betalen en zocht ze haar wijk in Nederland. Hoewel ze in de eerste instantie een vreemdelinge was die weinig Nederlands sprak, begon ze zich al snel thuis te voelen. Bij de kunstenaars die Joep Nicolas regelmatig thuis ontving was ook de dichter Adriaan Roland Holst, Jany voor vrienden. Tegenwoordig kennen we zijn naam niet meer zo, maar zo rond de jaren 30 was hij één van de meest bekende dichters in Nederland. Hij woonde in het kunstenaarsdorp Bergen en stond bekend als een rokkenjager die zich niet kon of wilde binden.

Hij en Gisele kregen een verhouding, maar Jany weigerde om helemaal voor haar te kiezen. Zijn grote liefde bleek namelijk de actrice Mies Peters te zijn, die al tijdens haar huwelijk zijn minnares was en dat na haar scheiding bleef. Van kleine rolletjes aan het toneel kreeg ze langzamerhand steeds meer bekendheid.

De oorlogsdreiging kwam steeds dichterbij vanaf 1940 werden de drie kunstenaars geconfronteerd met keuzes die ze moesten maken. Kunstenaars moesten namelijk lid worden van de Kultuurkamer voor ze nog verder konden met het uitvoeren van hun kunsten. De Kultuurkamer was een instantie die ervoor moest zorgen dat de kunst (van schrijven tot toneel tot schilderen) wel de juiste ideeën overbracht. De nazi’s wilden tenslotte geen Entartete (ontaarde) Kunst.  Vele kunstenaars weigerden, nog meer tekenden. Jany, Gisele en Mies kozen elk een andere weg en moesten de oorlog zien te overleven.

Ik raak eerlijk gezegd een beetje geïrriteerd door de rare verhoudingen die kunstenaars er in de jaren 20 en 30 op na hielden (misschien nu nog, dat weet ik niet, ik ken geloof ik geen kunstenaars) Of het nu gaat om Parijs in de jaren 20 of de Bloomsbury groep in Londen of de club hier in Nederland die in dit boek naar voren komt. Waarom al die rare verhoudingen en relaties met elkaar, hoe moeilijk is het om je bij één partner te houden en trouw te blijven?

Enfin, gelukkig draait Gisèle niet alleen om de liefdesgeschiedenissen, dan zou het een heel vervelend verhaal zijn geworden. Het boek wordt interessanter door de tijd waarin het zich afspeelt en de keuzes die er gemaakt moeten worden in oorlogstijd.

Gisèle was een authentieke vrouw die zelfstandig na kon denken. Een oorspronkelijk mens. Zij was in staat om over haar eigen situatie heen te kijken en haar keuzes daarop te baseren. Het is dan ook niet te verbazen dat zij weigerde te tekenen voor de Kultuurkamer en verschillende Joodse en homoseksuele onderduikers in haar woning verborg.

Mies Peters is een ander verhaal. Oppervlakkig en opportunistisch zag ze alleen haar eigen stukje. Zonder problemen tekende ze voor de Kultuurkamer en dat er meer rollen te verdelen waren omdat de Joodse acteurs niet meer mochten werken kwam haar goed uit. Aan de andere kant had ze ook geen andere bron van inkomsten, als ze niet kon spelen had ze helemaal niets. Haar liaison met een Duitse officier was vooral gebaseerd op onnadenkendheid en de weigering verder te kijken dan haar eigen gepoederde neusje lang was.

Jany werd mij het minst sympathiek. Voor de oorlog vond ik hem een vervelende man die maar de gekwelde dichter uithing en van het ene bed het andere bed indook. In het begin van de oorlog was hij eigenlijk van mening dat dichters zich buiten de actualiteit moesten houden en toen de realiteit zich aandiende wist hij niet goed wat hij moest doen. Uiteindelijk tekende hij niet, maar ik kreeg de indruk dat dit meer was omdat hij bang was voor wat de anderen zouden zeggen. Uiteindelijk neemt hij wel steeds meer stelling en weet hij door zijn vriendelijkheid en belangstelling voor anderen zijn vrienden op verschillende manieren te helpen.

Het verhaal wordt uit het perspectief van deze drie personen verteld. Daarom zitten er regelmatig herhalingen in, die ik vaak overbodig vond.

De kaft vind ik ook niet echt passen bij het verhaal, dit lijkt eerder een portret te zijn van een vrouw als Mies Peters en niet Gisèle. Het boek heet Gisèle, maar zij is niet de enige hoofdpersoon, ik had het wel mooi gevonden als de focus toch iets minder op een zeurpiet van een dichter en een tweedrangs actrice had gelegen en iets meer op deze interessante vrouw.
De achtergrond en de sfeer van de crisisjaren en de oorlog zijn goed getroffen. De schrijfstijl is vlot en leest lekker weg.
Grootste literatuur? Wat mij betreft niet. Ontspannend en prettig leesvoer? Zeker. Kortom: een aardig boek.

Uitgegeven in 2013 door Lebowski uitgeverij

480 pagina’s
Gelezen op de e-reader