Vol verdriet nemen wij kennis van...

Grafmonument op het Protestantse kerkhof in Rome.
Foto gemaakt door mij, 2012



Vorige week hoorde ik dat begin september de bekende historicus Herman Belien na een kort ziektebed is overleden. Daar was ik even stil van. Ik kende de goede man, niet persoonlijk natuurlijk, maar ik heb les van hem gehad toen ik studeerde aan de UvA. De dood van iemand die je kent, hoe veraf ook, kan je raken.

Maar hoe zit het met mensen die je helemaal niet kent? Als een bekend iemand dood gaat, dan rouwt de hele wereld mee. Een gekke situatie krijg je dan vaak. Mensen raken van streek over de dood van mensen die ze niet kennen, alleen maar kennen van de televisie of het witte doek.

Verdriet als je hoort dat iemand is overleden, een schok als het onverwacht is, lijkt me normaal en vooral heel menselijk.

Maar vaak leidt dit verdriet tot reacties buiten alle proporties, tot hysterische taferelen bij het huis of het hotel van de overledene met mensen die bloemen en beertjes en kaarsen neerleggen en snikkend laten zien hoe verdrietig ze wel niet zijn. Bij de dood van Lady Di hebben we dit voor het eerst goed gezien, maar ook toen Pim Fortuyn dood ging, hadden we taferelen zoals we die in Nederland nog niet eerder kenden. Ik wil best geloven dat bij dit grootste vertoon van rouw bij veel mensen oprecht gevoel zat, maar ik begrijp het niet helemaal. Hoe kun je zo van streek raken om iemand die je niet kent? Of is het voor veel mensen ook meegaan met de groep, een vorm van massahysterie?

Gaat er iemand dood van wereldformaat, zoals vorige week Nelson Mandela, dan komt echt iedereen voor de camera om te vertellen hoe erg ze het vinden. Je bent blijkbaar niet beroemd als je niet voor de televisie hebt mogen vertellen hoe erg je het vindt. Ze putten zich niet alleen uit in verdriet, maar ook in lovende woorden. Je kunt het zo gek niet bedenken of het is wel gezegd. Het meeste daarvan is natuurlijk waar. Nelson Mandela was een staatsman van formaat, een man met moreel gezag, een licht in de wereld en een voorbeeld voor ons allemaal. De meesten noemen hem ook nog Madiba, alsof ze dagelijks contact hadden en tot de intieme vriendenkring van Nelson Mandela behoorden.

Toch vraag ik me af of al die politici en beroemdheden het wel menen. Mark Rutte vond het allemaal verschrikkelijk, terwijl zijn eigen VVD in de jaren ’80 niet bepaald voorop liep om de acties te steunen om de apartheid in Zuid Afrika te beëindigen. Voor de VVD in Nederland waren Mandela en het ANC pas na 1994 gesprekspartners die ze serieus hoefden te nemen. David Cameron heeft lovende woorden gesproken, maar was in 1985 lid van de conservatieve studentenvereniging die verantwoordelijk was voor de ‘Hang Mandela and other black terrorists’ posters. Voor de Tories was Mandela tot einde jaren 80 niet meer dan een zwarte terrorist. En zo zijn er ongetwijfeld nog meer voorbeelden te noemen.

Is het dan zo dat al die mensen die nu zo positief zijn van gedachten zijn veranderd? Zien ze in dat ze eerst geen goed beeld hadden, dat ze fout zaten? Of kan het zijn dat ze het eigenlijk niet echt menen, maar dat ze positief zijn omdat ze nu weinig anders kunnen? Of hopen ze dat een beetje van de grootheid van Mandela op hen afstraalt als ze aangeven dat hij hun voorbeeld is geweest en dat ze altijd al hebben gezien hoe bijzonder hij was? Ik begin daar toch een beetje wantrouwend tegenover te staan.