Wat is de wat, Dave Eggers

De mens is een mens tot wolf, zei de Romeinse schrijver Plautus al. Mensen doen elkaar de meest vreselijke dingen aan, en in een burgeroorlog is dat maar al te goed te merken.

Soedan is een verscheurd land, al jarenlang. Sinds het land in 1952 onafhankelijk werd, is er bijna onafgebroken een burgeroorlog geweest. Soms is er een periode van vrede, maar al snel komen de verschillen tussen de verschillende groepen weer naar boven en gaat de oorlog weer verder.  

Het noorden van Soedan, waar ook de hoofdstad Khartoem ligt waar de regering zetelt, wordt beheerst door de Islamitische Arabieren. In het zuiden van Soedan wonen de Dinka, dit zijn negroide Afrikanen die vaak het Christelijk geloof hebben aangenomen en dit vermengen met de oude Afrikaanse tradities.

Na een vrede die elf jaar geduurd had, brak in 1983 brak opnieuw burgeroorlog uit, waarin de Dinka in het zuiden het idee hadden dat de Arabieren uit het noorden probeerden om hen te onderdrukken en de Islamitische manier van leven op te leggen.

De regering stuurde het leger, het zuiden had het Bevrijdingsleger (SPLA) en duizenden burgers waren de dupe. Huizen werden in de brand gestoken, hele dorpen werden uitgemoord, vrouwen werden verkracht en kinderen werden als slaaf of als kindsoldaat meegevoerd.

Duizenden mensen sloegen op de vlucht, naar Ethiopië en Kenia, in de hoop hier hulp te krijgen en een veilig leven.De tocht naar de kampen is vaak bar en boos en vergeven van de gevaren; krokodillen in de rivieren die men moet oversteken, leeuwen in de woestijn waar men door heen moet, verschillende milities, rebellengroepen en andere gewapende eenheden, honger, dorst en uitputting.

In de kampen is het maar afwachten wat er gebeurt, ook hier zijn er ziektes, voedseltekorten en ronselpraktijken van de SPLA.

Achak Deng is een kleine jongen als de burgeroorlog weer oplaait. Hij is een Dinka en woont in een klein dorpje in het zuiden van Soedan. Zijn vader is een gerespecteerde handelaar die een goede relatie heeft met de Arabische handelaars. Er is wederzijds respect, of tenminste, zo lijkt het. Als echter de geweldigheden en de vijandigheden oplaaien, is er weinig oog meer voor de vriendschapsbanden. Achak’s dorpje wordt platgebrand en veel mensen worden vermoord. Achak vlucht weg en dan begint een lange, barre tocht, vol gevaren en ziektes. Hij ziet dingen die een klein kind nooit zou mogen zien, maar hij ziet ze wel en moet ermee leren leven. Net zoals duizenden andere kinderen.

Hij komt in een kamp in Ethiopië en uiteindelijk in een vluchtelingenkamp in Kenia terecht, waar hij jaren zal verblijven. Uiteindelijk krijgt hij de kans om naar de Verenigde Staten te gaan, maar ook hier blijven de herinneringen hem achtervolgen en is het leven niet bepaald gemakkelijk.  

Achak vertelt zijn verhaal als een interne monoloog, gericht aan verschillende mensen die hij ontmoet in Amerika. Het begint ermee als Achak beroofd wordt in zijn flat in Atlanta en eindigt ermee dat hij nieuwe stappen wil zetten om zijn uitzichtloze situatie te veranderen.

Het boek zegt zowel de autobiografie van Valentino Achak Deng te zijn, als een subjectief verslag. Dit maakt het soms wat onduidelijk of iets werkelijk is gebeurd of dat de schrijver hier zijn fantasie de vrije loop laat.
Een echte (auto)biografie kan het natuurlijk niet zijn. Daarvoor is het verhaal te soepel lopend en zijn er te veel toevalligheden, zeker als je bedenkt dat de hoofdpersoon pas een jaar of zes was toen hij moest vluchten en pas op latere leeftijd scholing krijgt. Noodgedwongen zijn er feiten veranderd, dialogen ingevuld en gebeurtenissen bij-bedacht, om er een lopend geheel van te maken.

Af en toe krijgen we wat informatie over de achtergronden van het conflict, als een schoolmeester Achak en de andere jongens iets uitlegt, maar veel of diepgravend is dit niet en veel blijft ook onbesproken, zodat de het conflict wel erg oppervlakkig blijft.

Toch is Wat is de wat is een zeer indrukwekkend verslag van wat voor verschrikkingen een mens, een kind, meemaakt als zijn land in burgeroorlog is. Het leest bijzonder meespelend en je voelt mee met de hoofdpersoon die al die deze vreselijke gebeurtenissen heeft moeten meemaken. Dave Eggers is er wat mij betreft in geslaagd om uit de massa van stemmen en slachtoffers één verhaal als voorbeeld te geven en dit doet hij bijzonder goed, al ben je helaas na afloop niet echt hoopvol gestemd over de mensheid in het algemeen of Afrika in het bijzonder.

Oorspronkelijke titel: What is the what

Uitgegeven in 2006

Nederlandse uitgave 2006 door uitgeverij Lebowski

Nederlandse vertaling: Wim Scherpenisse en Gerda Baardman

Bladzijdes: 637